Rusya’nın Jeostratejik Hayalleri Nasıl Değişti?

Brzezinski görüşlerini 1997 yılında yayınladığı “Büyük Satranç Tahtası” adlı kitabında dile getirmiştir.

​

Sovyetler Birliğinin Dağılması ve Rusya’nın Stratejik Seçenekleri

Sovyetler Birliği’nin çöküşüne tepki olarak üç geniş jeostratejik seçeneğin ortaya çıktığı söylenebilir: [9]

1. Amerika ile “olgun stratejik ortaklık” 

2. “Yakın yurtdışına” önem vermek. Bazı taraftarları bir biçimde Moskova egemenliğinde ekonomik bütünleşmeyi savunurken, diğerleri de imparatorluk hâkimiyetinin bazı sınırlarının sonunda yeniden oluşumunu sağlayarak Amerika ve Avrupa’yı dengeleyebilecek bir güç oluşturmayı savunmaktadırlar.

3. Amerika’nın Avrasya’daki üstünlüğünü azaltmak için tasarlanmış bir tür ABD karşıtı Avrasya koalisyonundan oluşan karşı ittifak.

Batılılaşma Seçeneğinin Ön Plana Çıkması

Başkan Yeltsin’in yönetici takımında başlangıçta ilk seçenek egemendi. Ancak kısa bir süre sonra, ikinci seçenek siyasi üstünlük kazandı. Üçüncüsü daha geç, yaklaşık 90’ların ortalarında, Rusya’nın Sovyet sonrası jeostratejisinin hem belirsiz hem de başarısız olduğu kanısının yaygınlaşmasına tepki olarak belirdi. Sonuçta, bunların üçünün de tarihi olarak işe yaramaz ve Rusya’nın mevcut gücünün, uluslararası potansiyelinin ve dış çıkarlarının yanıltıcı hayali görüntüleri oldukları ortaya çıkmıştır. [10]

​

Sovyetler Birliği’nin ani çöküşü ile Yeltsin’in başlangıçtaki gidişatı Rus siyasi düşüncesindeki eski, fakat hiçbir zaman tam anlamıyla başarılı olmayan “Batılılaşmacı” kavramının zirvesini temsil ediyordu: Rusya Batı’ya aittir, Batı’nın parçası olmalıdır ve kendi devlet içi gelişmesinde olabildiğince Batı’yı taklit etmelidir. Bu görüş Yeltsin ve dışişleri bakanı tarafından benimsenmişti.[11]

​

Yeni Rus yönetimine karşı Batı tarafından, özellikle de Amerika Birleşik Devletleri tarafından gösterilen bilinçli dostane yaklaşım, Rus dış politika kurumundaki Sovyet sonrası Batılılaşmacılar için cesaret kaynağıydı. Amerikalılar Washington ve Moskova arasında “olgun stratejik ortaklık” sloganını ortaya attıklarında, bu Ruslara, eski yarışmanın yerine geçecek, yeni bir demokratik Amerikan-Rus ortak mülkiyetinin takdis edilmesi gibi göründü. [12]

​

Bu ortak mülkiyetin alanı küresel olacaktı. Bu suretle Rusya yalnızca eski Sovyetler Birliği’nin yasal halefi değil, gerçek eşitlik temelindeki küresel uzlaşmanın da olgusal ortağı olacaktı. Yeni Rus liderlerinin bıkıp usanmadan iddia ettiklerine göre bu, dünyanın geri kalanının Rusya’yı Amerika’nın eşiti olarak kabul etmesi gerektiği ve ayrıca hiçbir küresel sorunun Rusya’nın katılımı veya izni olmaksızın ele alınamayacağı anlamına geliyordu.[13]

​

Batılılaşma Stratejisinin Çökmesi

Bu yaklaşımdaki sorun, uluslararası ve ülke içi gerçeklikten yoksun olmasıydı. “Olgun stratejik ortaklık” kavramı gurur okşayıcıydı, ama aldatıcıydı. Amerika, küresel gücü Rusya’yla paylaşma eğiliminde değildi. Zaten istese bile bunu yapamazdı. Yeni Rusya’nın çok zayıf olduğu açıktı. Yetmiş beş yıllık komünist yönetimle çok harap olmuştu. Üstelik gerçek küresel ortak olabilmek için toplumsal olarak çok geriydi. Washington’un gözünde Almanya, Japonya ve Çin, en az Rusya kadar önemli ve etkiliydi. Daha da ötesi, Amerika için ulusal çıkar konusu olan merkezi jeostratejik konuların bazılarında, Avrupa’da, Ortadoğu’da ve Uzakdoğu’da, Amerikan ve Rus istekleri aynı olmaktan çok uzaktı. Ayrılıklar kaçınılmaz olarak su yüzüne çıkmaya başladığında siyasi güçteki orantısızlık, mali destek, teknolojik yenilenme ve kültürel cazibe “olgun stratejik ortaklığın” içinin boş olduğunu gösterdi.  [14]

​

Pek çok Rus demokratı NATO’nun genişlemesinin, Rusya’nın Avrupa dışında bırakılması, siyasi olarak aforoz edilmesi ve Avrupa uygarlığının kurumsal çerçevesi içindeki üyeliğe layık olmadığının düşünülmesi anlamına geleceğinden korkuyorlardı. Kültürel güvensizlik siyasi korkuları şiddetlendiriyordu. NATO’nun genişlemesi, Rusya’yı soyutlamak, Rusya’yı dünyada yalnız ve çok sayıdaki düşmanlarının saldırısına açık bırakmak için tasarlanmış eskilere dayanan Batı politikasının son aşaması olarak görülüyordu. Üstelik, Rus demokratları, Orta Avrupalıların, Moskova’nın yarım yüzyıldan fazla süren egemenliğine duydukları öfkenin derinliğini kavrayamıyorlardı. [15]

​

Yakın Komşularla İttifak Stratejisi

Batı’ya yönelimin başarısızlığı demokratlar arasında pasifliğe yol açtı. Eski imparatorluğun “yeniden bütünleşmesinin” olsa olsa küçük bir ihtimal olduğunun isteksizce kabulü bazı Rus jeopolitikacılan Amerika’nın Avrasya’daki egemen konumuna yönelik bir tür karşı ittifak düşüncesini uygulamaya itti. [16]

​

1996 başlarında Başkan Yeltsin Batı yönelimli Dışişleri Bakanı Kozyrev’in yerine, daha deneyimli, ancak eski Ortodoks komünist, uzun süreden beri ilgi odağı İran ve Çin olan uluslararası ilişkiler uzmanı Evgenniy Primakov’u atadı. Bazı Rus yorumcular Primakov’un yöneliminin, Amerika’nın Avrasya’daki üstünlüğünün azaltılmasından en çok çıkar sağlayacak üç güç etrafında oluşturulacak yeni bir “hegemonya karşıtı” bloğun oluşumunu atağa kaldıracağı spekülasyonunu ortaya attılar. Primakov’un başlangıçtaki bazı yolculukları ve açıklamaları bu izlenimi güçlendirdi. Sonuç, en azından teorik olarak, dünyanın lider Slav gücünü, en militan Müslüman gücünü ve en kalabalık ve güçlü Asyalı gücünü bir araya getirecek güçlü bir koalisyon yaratabilirdi. [17]

​

Bu tür bir karşı ittifak için zorunlu çıkış noktası, her iki devletin siyasi seçkinlerinin Amerika’nın tek küresel süpergüç olarak ortaya çıkışından duydukları kızgınlığından yararlanan iki taraflı Çin-Rus bağlantısının yenilenmesini gerektiriyordu. 1996 başlarında Yeltsin Pekin’e giderek, küresel “hegemonyacı” eğilimleri açıkça kınayan bir anlaşma imzaladı. Bu suretle iki devletin Birleşik Devletler’e karşı birleşeceklerini ima ediyordu.[18]

​

Ancak ne İran ne de Çin hem istikrarsız hem de zayıf Rusya tarafında stratejik tavır almaya hazır değillerdi. Her ikisi de böyle bir koalisyonun, bir kez birkaç taktik söylemin ötesine gittiğinde, daha gelişmiş dünyaya, bu dünyanın yatırım kapasitesine ve gereksindikleri modem teknolojisine erişimlerini tehlikeye sokacağının farkındaydı. Rusya’nın hegemonya karşıtı koalisyona gerçekten değerli bir ortak olarak sunabileceği çok az şey vardı. [19]

​

Üstelik, Çin, Rusya’nın böyle bir “hegemonya karşıtı” koalisyon oluşturma yönündeki tüm çabalarında kıdemli ortak olurdu. Nüfusu daha kalabalık, daha sanayileşmiş, daha yenilikçi, daha dinamik ve Rusya’nın topraklarıyla ilgili bazı tasarıları bulunan Çin, Rusya’ya kaçınılmaz olarak küçük ortak konumunu verirdi. Rusya’nın geri kalmışlığından kurtulmasına yardım etmek için gerekenlere sahip değildi ve muhtemelen böyle bir isteği de yoktu.  [20]

​

Son olarak, bazı Rus dış ilişkiler uzmanları, Avrupa’nın bütünleşmesinde bir aksama olduğu durumda, Avrupa’nın Amerika’yla Atlantik ötesi bağlantısına zarar verecek Rus-Alman ya da Rus-Fransız flörtü için taktiksel fırsatların umudunu beslediler. [21]

​