Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü

İran topraklarının doğu yarısını büyük çöller (Deşt-i Kevir ve Deşt-i Lut) kaplar. Yerleşmelerin yoğun olduğu yerler, güneybatı ve kuzeybatıdaki dağlık bölgelerde yer alan vadi tabanları ile İç Plato’daki vahalardır. [1]

​

Batı sınırım belirleyen ve Zağros diye bilinen yaklaşık 2000 kilometre uzunluğundaki büyük sıradağ kütlesi İran Platosu’nu Mezopotamya düzlüklerinden ayırır. Zağros Sıradağları kuzey ve doğuya kadar Elbruz Dağları ile birlikte kuzeyde Kafkaslar’la buluşur. [2]

​

Kuzey, batı ve doğudan dağlarla çevrili olan İç platoları, doğu kesimde Afganistan ve Pakistan sınırlarına doğru uzanan geniş düzlüklerle devam eder. Platonun kuzeyinde Elburz, güney ve batısında Zagros dağları yer alır. Bu platonun büyük bir kısmı çoraktır. Platoyu yer yer sıradağlar keser ve sıradağların arasında kumullardan oluşan çöller, çıplak kayalıklar, bataklıklar ve tuzlu su gölleri vardır. Büyük Tuz ve Büyük Kum çölleri bu bölümde yer alır.[3]

​

Düzlük alanlar ise; Hazar denizi kıyısındaki verimli alanlardan ve İran körfezine açılan Mezopotamya’nın bir uzantısı olan Huzistan Ovası’ndan müteşekkildir. Bu kıyı ovaları, ülkenin hem önemli tarım alanlarını teşkil eder ve hem de zengin petrol yataklarına sahiptir. [4]

​

İran, akarsu ve göller bakımından pek zengin sayılmaz. Ülkenin gölleri genelde tuzludur. En önemli göl. Urmiye'dir.  [5]

​

İran Platosunun genel özelliklerini deniz seviyesinden yaklaşık 3 bin metre yükseklikte erozyon sonucu oluşmuş çöller ve bozkırlar, daha yüksekteki sıradağlar, yağmur sularının akmasıyla oluşan büyük tuz havzalarıyla göller platonun karakterini belirler. Sıcaklık farklılıkları aşırıdır. İran Platosunun birçok yeri son derece çoraktır. [6]

​

Ülkenin orta kesimlerinde yer yer çöl özellikleri gösteren bölgeler dışında sıcak-karasal bir iklimi vardır. [7]

​

Tarih

“Persiya/Persler” terimi antikçağda, bilhassa MÖ 3. yüzyıl ile MS 6. yüzyıl arasındaki dönemde İran/İranlılar için kullanılırdı. “Persler” terimi bizzat İranlılar tarafından bugüne kadar genellikle reddedildi. Ayrıca “İran/İranlı” teriminin, özellikle İran nüfusunun çok uluslu yapısından kaynaklanan baskın bir boyutu vardı. [8]

​

Persiya kelimesi günümüzün Fars eyaletinden gelir. MS 224- MS 641 yılları arasında hüküm süren eski Pers hanedanlarının dördüncüsü olan Sasani Hanedanı da anavatanı olan Fars eyaletinde iktidara gelmişti.  [9]

​

Sosyal Yapı

İran’ın toplam nüfusu, devriminin yapıldığı yıllarda 30 milyon dolayındaydı. Nüfus değişimini sağlamak için yapılan fazla doğum teşviki neticesinde İran-Irak savaşı olmasına rağmen, nüfus hızla artmıştır.  [10]

​

İran nüfusunun % 46’sını İranlılar (Farsiler), % 33’ünü Türkler, % 9’unu Kürtler, % 4’ünü Lûrlar, % 2’sini Bahtiyariler, % 2'sini Belüciler ve geri kalanını diğer uluslar oluşturur. Ülkenin en eski halkını oluşturan Lûrlar, batıdaki dağlarda yarı göçebe bir hayat sürerler. Bahtiyariler ise, İsfahan'ın batısındaki Zagros dağlarında göçebe olarak yaşarlar. Lûrlar ve Bahtiyariler, Farsça’ya yakın bir dil olan Lûrca konuşurlar. [11]

​

Halkın %67’si, toprakların üçte birini oluşturan kuzeybatı bölgelerinde yaşar. [12]

​

Başkent Tahran (6,5 milyon)’dur. Önemli şehirlerinin bir kısmı, Zagros dağlarının eteklerinde bir zincir gibi dizilirler. İsfahan (986.000), Şiraz (848.000) bunlardandır. Diğer önemli şehirleri; Meşhed (1,4 milyon), Tebriz (971.000), Ahvaz (380.000), Kirmanşah (340.000), Abadan (310.000) ve Kum (290.000) şehirleridir. [13]

​

Nüfusunun % 98’i Müslüman olan İran’ın % 90’ı Şii Müslümanlardan oluşmakta; % 8’lik paya sahip olan Sünni topluluklar ise, daha çok ülkenin sınır bölgelerinde dağınık ve küçük guruplar halinde yaşamaktadır. Sünniler, Şiilerden etnik anlamda farklılık göstermektedir. Beluciler, Türkmenler, Larlar, Tacikler-Talışlar ve Arapların bir kısmı ile Kürtlerin çoğu Sünni’dir. Ayrıca, Asuri, Ermeni, Musevi ve Mecusi gibi gayrimüslim topluluklar da vardır.[14]

​

Ekonomi

İran Platosu’nun topografya ve iklim koşulları, İran ekonomisini belirler. [15]

​

Bölgenin yaklaşık yüzde 10’u ekilebilir, yüzde 15’iyse göçebe hayvancılık için elverişlidir.  [16]

​

Step alanlarının genişliği, dağlık alanlardaki yaylakların mevcudiyeti, hayvancılığın gelişmesine yol açmıştır. [17]

​

Ekonomisi büyük oranda petrol ve doğalgaz üretimi ve ihracına dayanır. [18]

​

Ayrıca ülke sınırları içinde, bakır, demir, kömür ve değerli taşlar çıkarılmaktadır.  [19]

 

 

 

 

Kaynaklar

[1] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[2] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[3] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[4] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[5] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[6] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[7] Modern Ortadoğu Tarihi. Komisyon. Anadolu Ünv.:2013

[8] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[9] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[10] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[11] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[12] Modern Ortadoğu Tarihi. Komisyon. Anadolu Ünv.:2013

[13] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[14] Modern Ortadoğu Tarihi. Komisyon. Anadolu Ünv.:2013

[15] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[16] İran Tarihi. Gene R. Garthwaite. İnkılap: 2011

[17] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008

[18] Modern Ortadoğu Tarihi. Komisyon. Anadolu Ünv.:2013

[19] Asya Coğrafyası. Ramazan Özey. Aktif Yayınları: 2008