MISIR

Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü

Mısır’ın toplam yüzölçümünün %96’sını, çöller ve kayalık dağlar teşkil eder. [1]

​

Coğrafi olarak dört bölgeye ayrılır. Bunlar; Nil vadisi ve deltası, Arabistan çölü, Libya çölü ve Sina yarımadasıdır.[2]

​

Nil nehrinin doğusunda yer alan Doğu çölü ya da Arabistan çölü, Kızıldeniz’e kadar uzanır. Ancak Kızıldeniz kıyılarında yükselti kısmen artar ve burada çöl oldukça engebelidir. Nil vadisinin batısında ise, Batı çölü ya da Libya çölü vardır. Bu çöl, daha az engebeli olup, Mısır yüzölçümünün %65’ini kapsar. Bu çöl, Libya sınırları içinde de devam eder. [3]

​

Mısır’ın nüfus, yerleşme ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri bakımından önem arz eden tek bölgesi, Nil vadisi ve deltasıdır. Nil vadisi ve deltasından, çöllere aniden geçilir ve çöller uçsuz bucaksız devam eder. Uçsuz bucaksız alabildiğince muazzam çöller ve ortasında, şerit halinde uzanan ve bahçelerle süslü bir vadi yer alır. Kısaca Mısır’ın iki doğal temsilcisi; Çöl ve Nil’dir. [4]

​

Sosyal Yapı

Mısır nüfusunun % 92’si Müslüman,  %8’i ise Hıristiyan ve kıptidir. [5]

​

Nüfusun %95’i yüzölçümünün % 5’inde yaşamaktadır. Kahire’de toplam nüfusun %25’i yaşamaktadır. [6]

​

Ekonomi

Tarımsal faaliyetler, Nil vadisi ve deltasında toplanmıştır. 1500 km boyunca Nil, eskiden Haziran ayından Ekim ayına kadar, Habeşistan’ın verimli balçığını Mısır’a taşırdı. Taşkınlar, Mısır halkının tarımsal hayatını düzenlerdi. Ancak, ilki 1902’de hizmete giren Asuan barajı ile Nil vadisinde sulamayı düzenlemek ve sulama alanlarını genişletmek amaçlandı. Artık Nil, Mısır’a verimli balçık getirmiyordu. Yanlış sulama ve aşırı buharlaşma sonucunda, toprakların tuz oranı artmaya ve tarım alanları çölleşmeye başlamıştır. [7]

​

Mısır’da ekimi en çok yapılan ürün pamuktur. Mısır, 1970’li yıllarda dünya pamuk üretiminin %6’sını karşılamakta ve ülke ihracatının %80’ini pamuk ve pamuklu dokumalar oluşturmaktaydı. Ancak günümüzde pamuğun önemi kısmen azalmıştır. 1990-1991 yılı ihracatının %50’7'sini petrol ve petrol ürünleri teşkil etmiştir.[8]

​

Ülke topraklarının büyük bir bölümü çöllerle kaplı olduğu için ve mera yokluğundan dolayı hayvancılık pek gelişmemiştir. [9]

​

Ülkede daha ziyade demir, manganez, kalay, bakır, altın, molibden, krom, 1 tungsten, fosfat ve deniz tuzu yalakları vardır. Ayrıca Mısır, önemli bir petrol üreticisi ülkedir. [10]

​

Mısır’da, enerji kaynakları bakımından yükselen sektör doğal gazdır. Petrol rezervlerinin giderek azaldığı ifade edilmektedir. Bu nedenle, Mısır'ın geleceğinin petrolden ziyade doğal gazda olacağı söylenebilir. [11]

​

Mısır’ın önemli gelir kaynaklarından biri de turizmdir. Özellikle dünyanın yedi harikasından biri olan piramitlerin bu ülkede yer alması ve eski Mısır Medeniyeti’ne ait çok sayıda tarihi eserlerin mevcudiyeti, turizmin gelişmesine büyük etki yapmıştır. [12]

​

LİBYA

Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü

Geniş toprakların %95’i çöl veya kurak arazidir. Kuzeyde Akdeniz ve güneyde Ekvator Afrikası arasında bir kum denizine benzeyen Sahra’nın, yaklaşık 1300 km uzunluğundaki büyük bir bölümü, Libya topraklarının tamamına yakın kısmını meydana getirir. [13]

​

Kıyıdan itibaren gittikçe yükselen Libya toprakları, genellikle yüksek yayla görünümünde olup, başlıca üç büyük bölgeye ayrılır; Bunlar Fizan, Trablus ve Sirenaik bölgeleridir. [14]

​

Sosyal Yapı

Libya adının kökeni, Eski Mısır dilindeki lebu kelimesidir. Mısırlılar, önce batı tarafındaki Berber kavimleri için, sonra da tüm Kuzey Afrika kıyıları için bu adı kullandılar. [15]

​

Nüfusun %88’i kıyıdaki şehirlerde özellikle Trablus ve Bingazi’de yoğunlaşmıştır.  [16]

​

Ülke topraklarının çok geniş olması ve ayrıca büyük bir bölümünün hayat şartları için müsait olmaması sebebiyle nüfus yoğunluğu çok düşük olup, ancak kilometrekareye bir veya iki kişi düşmektedir. [17]

​

Şehirlerden başka, ülkenin özellikle batı kesiminde yer alan vahalardaki insanlar, daima çölün getirdiği birtakım zorluklarla karşı karşıyadırlar. Nüfusun sadece %5 i hemen hemen tamamen çöl olan Fizan bölgesinde yaşar. [18]

​

Tarih

Berberîler Libya’nın en eski yerlileri olarak bilinir.  [19]

​

İslamiyet, Libya’ya 642 yılında gelmiştir. Emevî orduları bölgede, İslam dininin yayılmasına sebep olmuştur. Uzun yıllar Abbasi hâkimiyetinde kaldıktan sonra, 910 yılında Fatımilerin işgaline uğramıştır. Kısa bir müddet sonra, önce Eyyûbi Devletine daha sonra Memlûklara bağlanmıştır. Trablus, 1551 yılında, meşhur Kaptan-ı derya Turgut Reis tarafından fethedilmiştir.  [20]

​

1911 yılında ülke, İtalyanların eline geçmiştir. Bu dönemde İtalyan sömürgeciliğine karşı Ömer Muhtar tarafından başlatılan direniş hareketi ise, Ömer Muhtarın yakalanarak idam edilmesi sonucunda başarısızlığa uğramıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bölge Fransa ve İngiltere’ye bırakılmıştır. Birleşmiş Milletler 1949'da Libya'nın bağımsız bir ülke olması gerektiği kararını almıştır. [21]

​

Libya’daki mevcut azınlıkların liderleri, Avrupalılara karşı isyanları başlattılar. Ülke içinde İtalyanlarla şiddetli çarpışmalar olmuştur. 1951 yılında yabancıların idaresi son bularak Libya Krallığı kurulmuştur. [22]

​

Krallık, 1969’da meşruti krallık hâline getirilmiştir. Fakat çok geçmeden iki yıl sonra ordu içindeki genç subaylar grubu ihtilal hazırlığına girmişlerdir. Kral İdris devrilmiştir. İhtilâl sırasında yüzbaşı rütbesiyle Silahlı Kuvvetler Komutanı olan Kaddâfi, ihtilalden sonra, önce başbakan ve sonra da devlet başkanı olmuştur.  [23]

​

Ekonomi

Libya’nın %90’ını oluşturan çöl nedeniyle tarıma elverişli alan, Libya topraklarının sadece %1,7 si ile sınırlıdır. [24]

​

Hayvan çiftlikleri, Libya tarımının en büyük temellerindendir.  [25]

​

Libya dünyadaki en iyi petrol araştırma alanlarından biridir. Tarihsel olarak, ülkenin bam petrol üretimi ağırlıklı olarak Sirte havzası olmak üzere ülkenin doğu bölgesinden sağlanmaktadır.  [26]

​

CEZAYİR

Sosyal Yapı

Nüfusun %97 Arap veya Berberidir. [27]

​

Cezayirlilerin yaklaşık %70 kuzey kıyı bölgesinde yaşamaktadır.  [28] 

​

Başkenti Cezayir şehri olup, 3,7 milyon nüfusludur.  [29]

​

Tarih

Cezayir’de, İslamiyet 720 yılından itibaren yayılmaya başlamıştır. Ve kısa sürede tüm bölge İslam’ı kabul etmiştir.[30]

​

1500’lü yıllarda, İspanyollar Cezayir adalarını zapt etmiş ve Cezayirlileri vergiye bağlamışlardır. Ağır vergi borcu altında inleyen şeyhler, Oruç Reis’e mektup yazıp yardım istemişlerdir. 1520 yılında, Oruç Reis ve kardeşi Barbaros Hayreddin Paşa Cezayir’i fethederek, Osmanlı topraklarına katmışlardır.  [31]

​

Fransızlar, Cezayir’i 1930 yılında işgal ettiler. Fransa, kendi çıkarları doğrultusunda, ülkede bir dizi yasa çıkarmıştır. Bunlardan biri olan toprak yasası ile bütün topraklar, Cezayirli çiftçilerin elinden alınarak, beyaz sömürgecilere bedava dağıtılmıştır. Bunu duyan onbinlerce Fransız köylüsü, Cezayir’e akın etmiştir. Verimli topraklar gibi, ticaret, denizcilik, taşımacılık, bankalar ve fabrikalar da kısa sürede çıkarılan yasalarla sömürgecilerin eline geçmiştir. [32]

​

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Cezayirli yerli halkta istiklâl için uyanış başlamış, 1954 yılında girişilen istiklal mücadelesi, Fransızlar tarafından kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Onbinlerce Cezayirli çoluk-çocuk demeden hunharca katledilmiştir. Ama İstiklâl mücadelesi ruhu sönmemiştir. Kanlı çarpışmalar, 1962’de bağımsızlık ile sonuçlanmıştır. Bağımsızlık elde edildikten sonra, bütün yönetim kadrosunu geri çeken Fransa, ülkede yaşanan huzursuzluklardan faydalanarak, sömürgeci ruhu taşıyan Cezayirlileri, birer birer yönetime yerleştirmiştir. Ülke, bağımsızlığından bu yana sosyalist eğilimli tek parti tarafından yönetilegelmiştir. [33]

​

Seçimler, 1991 yılında gerçekleşmesi planlanmıştır. 1991 yılında, İslam Kurtuluş Cephesi, ülkenin en çok oyunu alarak, birinci turda seçimleri kazanmıştır. Fransız yanlısı Ordu, müdahale ederek ikinci tur seçimleri iptal etmiştir. Bunun üzerine Cezayir’de iç savaş çıkmış ve Cezayir’de 160.000 kişi ölmüştür. 27 Nisan 1999 tarihinde, askeri liderleri temsil eden Abdülaziz Bouteflika, cumhurbaşkanı seçtirilmiştir.  [34]

​

Ekonomi

Ülke alanının %82’sini tarım dışı alanlar (özellikle çöller) oluşturmaktaydı. Ekili-dikili alanların payı ise, ancak %3,2 kadardı. Buna rağmen, tarım ve hayvancılıkta kayda değer gelişmeler olmuştur. [35]

​

Cezayir’in en önemli gelirini oluşturan madencilik ve sanayi sektöründe büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Yeraltı kaynaklan, bağımsızlıktan sonra millileştirilmiş, petrol ve doğal gaz demir devlet tarafından çıkarılıp işletilmeye başlanmıştır. [36]

​

Zengin doğal gaz yataklarıyla, Cezayir; 3,7 trilyon m3 rezervi ile ABD, İran ve SSCB’den sonra 4. sırada bulunmaktadır.  [37]

​

FAS

Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü

Ülkenin, Doğal yapı olarak en dikkat çekici özelliği sıradağlarıdır.[38]

​

Ovalar, 500 km olan Akdeniz ve 1100 km olan Atlas Okyanusu kıyıları boyunca çok dar bir şerit halinde bulunur.[39]

​

Kuzeybatı Afrika’nın en önemli dağlarını oluşturan Atlas dağları, ülkenin doğal şartlarında büyük rol oynar. Atlas dağlarının denize bakan yamaçları ve Atlas Okyanusu ile Akdeniz kıyı kesimlerini oluşturan bölüm, Akdeniz ikliminin etkisi altında kalır. Atlas dağlarının iç kısımlara bakan yamaçları Sahra’ya dönüktür. Bu nedenle, dağların iç bölgelere bakan kesimlerinde, kurak iklim görülür. Atlas dağlarının iç kesimlerinde, dağlık alanların bitiminde, kum çöllerine geçilir. [40]

​

Ülkede genel olarak üç farklı iklim tipi görülür. Akdeniz kıyılarında hâkim olan çok yağışlı Akdeniz iklimi, Atlas Okyanusu kıyılarında, batı rüzgârlarına açık deniz iklimi görülür. Ülkenin orta kesimleri olan Atlas Dağları ve aralarındaki vadilerde serin bir iklim hüküm sürer. [41]

​

Nüfusun büyük bir bölümü Atlas Okyanusu ve Akdeniz kıyı bölgelerinde yaşar. [42]

​

Sosyal Yapı

Ülkenin en eski yerleşik halkı Berberilerdir. Arap dili ve kültürü 12. ve 15. yüzyıllarda yerli halk tarafından benimsenmiştir. Fakat hâlen Berberi kültür ve âdetlerinin devam ettiği yöreler mevcuttur. Buralar genellikle dağlık bölgelerin iç kısımlarıdır. Araplar, genellikle Atlas Okyanusu ile Atlas Dağlan arasındaki yaylalarda otururlar. Berberiler ise, iç bölgelerdeki geniş vadilerde ve Rif Sıradağlarının çevresinde yerleşmişlerdir. Nüfusun %10'unu oluşturan Mor'lar Moritanya asıllıdır. [43]

​

Ülkelerini hem bir Arap hem de bir Afrika ülkesi olarak algılayan Faslılar, kendilerini de “Arabo-Berber” olarak nitelemektedir. [44]

​

Halkın % 70’i Arapça. % 24'ü Berberice konuşur. Resmi dilleri Arapça olmasına rağmen devlet dairelerinde Fransızca kullanılmaktadır. Berberilerin de kullandığı farklı diller bulunmaktadır.  [45]

​

Fas’ın Başkenti Rabat (520 bin nüfuslu)’dır. Diğer önemli şehirleri Kazablanka (2,2 milyon), Fas (450.000), Marakeş (440.000), Tanca (270.000)’dır. [46]

​

Tarih

Fas toprakları üzerinde, M.Ö.2000 yıllardan itibaren Bcrberilerin yerleştikleri bilinir. Yedinci yüzyılda da bölge toprakları üzerinde İslamiyet hızla yayılmaya başlamıştır. Sultan Birinci İdris tarafından, bölgede ilk Müslüman Fas Devleti kurulmuştur. Sultan İdris, saltanatı sırasında Fas şehrini kurdurmuştur. On birinci yüzyılda Büyük Fas Devleti kurulmuş ve devletin başkentini Merakeş teşkil etmiştir. [47]

​

1912 yılında büyük kısmı ile Fransız himayesine giren Fas, 1953 yılında başlayan bağımsızlık hareketleri sonucunda, 1956 tarihinde bağımsız Fas Krallığı kurulmuştur.  [48]

​

Fas, krallıkla yönetilmektedir. Hükümet işlerini, başbakan yardımcısı ile kral yürütür. 333 üyeli meclisi olan ülkede, yönetim birimi olarak 37 il vardır. Fas, meşruti monarşi ile idare edilir.[49]

​

Ekonomi

Dünyanın en büyük fosfat yataklarına sahip olan Fas, ekonomisini tarım, imalat, balıkçılık ve turizm sektörü gelirleri ve dış ülkelerde çalışan kaslıların ülkeye getirdikleri dövizler ekonomiye büyük katkı sağlamaktadır. [50]

​

Fas, diğer Mağrib ülkeleri kadar, madenler bakımından zengin değildir. Öte yandan tarım alanlarının yetersiz ve verimsiz oluşu nedeniyle, tarım pek gelişememiştir. Buna rağmen, ekonominin temelini, yine de tarım teşkil eder. [51]

​

Madencilik sektörünün en önemli kaynağı, fosfat üretimidir. Fas, dünya foslat rezervlerinin dörtte üçüne sahiptir. Madencilik sektörünün %95’i fosfat üretimi olsa da ülkede fosfat dışında, gümüş, bakır, çinko ve kobalt üretimi de yapılmaktadır. [52]

​

Sanayi pek gelişmemiştir. Tarım ürünlerine dayanan sanayi kolları ile makine ve kimya sanayi kısmen gelişme göstermiştir. [53]

​

Turizm sektörü ülkenin en önemli döviz kaynağıdır.  [54]

​

TUNUS

Yer Şekilleri, İklim ve Bitki Örtüsü

Atlas dağlarının doğu uzantıları, iki kol halinde uzanır. Kuzey kıyı bölgesinde Bizerte ovası, doğu kıyısında Tunus ovası yer alır. Bu ovalarla iç bölgeler arasında step kuşağı bulunur. Steplerden Sahra’ya geçilir. Tunus sahrası, kayalık çöl, taşlık çöl ve kumluk çöllerden meydana gelir. [55]

​

Atlas dağları ile Akdeniz arasında kalan kıyı şeridinde kısmen kurak geçen Akdeniz iklimi görülür. Güneye gidildikçe yağış miktarları iyice düşer ve çöl alanlarına geçilir.  [56]

​

İnsan hayatı için en elverişli olan kuzey ve doğu kıyıları, yoğun nüfus barındırır ve ülkenin büyük şehirleri burada toplanmıştır. [57]

​

Tunus’un %43’ü bozkır ve çöl, %6’sı ormanlarla kaplıdır. Çok yağmur alan yerlerde ormanlar yer alır. Vadiler çok mümbit olup, her çeşit mahsul yetişir. [58]

​

Tunus, adını ülkenin başkenti olan Tunus şehrinden alır. [59]

​

Tarih

M.Ö. 12.yüzyılda Fenikelilerin Tunus kıyılarında ticaret uğrak yerleri kurdukları bilinir. Tunus körfezi kıyısındaki Kartaca şehri, Fenikeliler döneminde M.Ö.8. yüzyılda kurulmuştur. Kartaca ve Fenikeliler, M.Ö.6. yüzyılda en parlak dönemini yaşamıştır. [60]

​

7.yüzyılın odalarına doğru, Tunus toprakları Müslümanların hâkimiyeti altına girmiştir. [61]

​

909 yılında Fatimilerin hakimiyeti girer. [62]

​

Osmanlı hakimiyetine, 1569 yılında giren Tunus, 1883 yılında Fransa’nın denetimine girmiştir. [63]

​

Sosyal Yapı

Nüfusun %98’ini Arap ve Berberiler oluşturur.  [64]

​

Tunus nüfusu, ülkenin yerlileri olan Berberîlerle Arapların karışımından ortaya çıkmıştır. Ayrıca safkan Berberîlerle, Araplar da sayıca önemlidir. [65]

​

Halkın % 98’i Müslüman olup, geri kalanını Hristiyan ve Yahudiler teşkil eder. Müslüman halkın hemen hemen hepsi sünnîdir. [66]

​

Nüfusun yaklaşık % 70’i kuzeyde yaşar. Nüfus dağılışı çok düzensizdir ve tarım kaynaklarına bağlıdır. [67]    

​

Ekonomi

Ülkede tarım alanları sınırlı olduğundan, tarım pek gelişememiştir. Faal nüfusun % 21’i tarımda, % 79'u ise sanayi ve hizmetler sektöründe çalışmaktadır. [68]

​

Tunus dünyadaki en önemli zeytinyağı ihracatçı ve üreticilerinden biridir. Diğer önemli tarımsal ihraç ürünleri hurma ve narenciyedir.  [69]

​

Tunus’da balıkçılık sektörünün önemi çok büyüktür ve 1300 km'lik sahil şeridine sahiptir. Balıkçılık ürünleri toplam tarım ürünlerinde %8’lik bir paya sahiptir. Ton balığı üretiminde ve ihracatında dünyada ilk sırayı almaktadır. Dondurulmuş balık ürünlerinin de %90’lık bölümü ihracat edilmektedir. [70]

​

Maden ve enerji kaynakları bakımından zengindir. Fosfat, petrol, demir, kurşun ve çinko yatakları işletilmektedir. En büyük petrol yatakları, güneyde yer almaktadır. [71]

​

Tunus, orta seviyede petrol kaynaklarına sahip bir ülke olmakla birlikte petrol sanayi zaman içinde gelişme göstermektedir. Gaz rezervi, komşuları olan Libya ve Cezayir’e kıyasla çok azdır. [72]

​

Sanayi bakımından, Afrika’nın en gelişmiş ülkelerindendir. Fosfat sanayisinden başka montaj sanayi, zeytinyağı ve şeker sanayisi de gelişmiştir. [73]

​

Akdeniz iklimi ve Akdeniz kıyıları ile zengin tarihi turizm kaynakları, turizmi sürekli canlı tutmakladır.  [74]

​