Hasan Yavuzer'in  Dini Otorite ve Teşkilatların Sosyolojik Analizi (DİB Örneği) adlı Doktora Tezinden (Erciyes: 2005) kısaltılarak alınmıştır.

​

Osmanlı İmparatorluğunun içte ve dışta zayıflayıp, gücünü kaybetmesi üzerine yurdun çeşitli yerlerinden işgal hareketleri başlamış, bu durum karşısında İstanbul hükümeti çaresiz kalmıştı. Mustafa kemal önderliğinde Anadolu’da başlayan kurtuluş hareketi sonunda Ankara’da yeni bir hükümet kurulmuştu. Böylece ülke toprakları üzerinde biri İstanbul, diğeri Ankara’da olmak üzere iki ayrı hükümetin varlığı söz konusu idi.

​

23 Nisan 1920’de Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasından 10 gün gibi çok kısa bir zaman sonra 3 Mayıs 1920 de “Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun” kabul edilerek kurulacak hükümette oluşturulacak bakanlıklar tespit edildi. Ankara’da kurulan yeni hükümette dini hizmetleri yürütmek üzere Şer'iye ve Evkaf Vekaleti kuruldu.  Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Meşihat Makamı” yani Şeyhülislam tarafından yürütülen din ve dine dayalı işler ve diğer din hizmetleri ile bütün vakıf teşkilatları Şer’iye ve Evkaf Bakanlığının sorumluluğuna tevdi edildi. 

​

3 Mayıs 1920’de oluşturulan ilk icra vekilleri heyeti, içerisinde Şer’iye ve Evkaf Vekaletinin de bulunduğu 11 vekaletten oluştu. Başlangıçta teşkilatı ve görevleri pek şekillenmeyen Şer’iye ve Evkaf Vekaleti’nin görevleri; bütçe görüşmeleri ve diğer zamanlarda yapılan müzakerelerden sonra ifta, kaza, talim ve irşat olarak belirlenmiş, böylece din hizmetleri, din eğitimi, dini yayın ve vakıf hizmetleri bu bakanlık tarafından yürütülmüştür.   

​

Osmanlı devletinden Cumhuriyet'e geçiş yıllarında Ankara yönetimi, geleneksel yapıya sadık kalarak devlet yapısı içerisinde dini bürokrasiye de yer vermiş, dini müesseselerin “Şer'iye ve Evkaf Vekaleti” adı altında bakanlık olarak teşkilatlanmasını sağlamıştır.  Böylece İslam tarihi geleneğinde devam eden din işlerinin devlet tarafından yerine getirilme geleneği, bu dönemde de en üst seviyede ve hem de bir bakanlık düzeyinde devam ettirilmiştir. Bakanlar kurulu listesinde Şer'iye ve Evkaf Vekili Başbakandan sonra ilk sırada yer almıştır. Bu durum, o dönem içerisinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bu bakanlığa verdiği değeri ortaya koymuştur.  Ayrıca Şer’iye ve Evkaf Vekillerinden Mustafa Fehmi Efendi’nin, Mustafa Kemal Paşa’nın yerine 25 Kasım 1920’de TBMM Başkanlığına; Mustafa Fevzi Efendi’nin de 9 Şubat 1924 de İsmet Paşa’nın yerine Başbakanlığa vekalet etmeleri bu bakanlığın kabine içindeki etkinliğini göstermesi bakımından da ayrı bir önem taşımaktadır.  TBMM hükümetlerinin beşinde de yer alan Şer'iye ve Evkaf Vekaleti, Cumhuriyetin ilanından sonraki 1. Cumhuriyet hükümetinde de aynı mevkii korumuştur. 

​

Şer’iye ve Evkaf Vekaletinin teşkilatlanmasında, Osmanlı dönemindeki Şeyhülislamlık kurumu’nun görev alanına giren hizmetler ile bu hizmetleri yürüten personelin işleri, hizmet birimleri ve unvanları esas alınmıştır. 

​

Osmanlı dönemindeki Meşihat Makamı-Şeyhülislamlık ile günümüzdeki Diyanet İşleri Başkanlığı arasında bir köprü konumunda bulunan Şer'iye ve Evkaf Vekaleti dönemi 3 Mayıs 1920, 3 Mart 1924 tarihleri arasındaki zaman süreci içerisinde 3 yıl 10 ay sürmüştür. Kısa süren bu dönemde kuruluşundan kaldırılışına kadar beş bakan bu görevde bulunmuştur. Bu bakanların isimleri ile görev süreleri şöyledir:

1. Mustafa Fehmi Efendi (Gerçeker) - Bursa: 3 Mayıs 1920 -11 Mayıs 1922

2. Abdullah Azmi Efendi (Torun) - Eskişehir : 11 Mayıs 1922 - 6 Kasım 1922

3. Mehmet Vehbi Efendi (Çelik) : 6 Kasım 1922 - 4 Ağustos 1923

4. Musa Kazım Efendi (Göksu): 14 Ağustos 1923 -1 Eylül 1923

5. Mustafa Fevzi Efendi (Sarhan) : 1 Eylül 1923 - 3 Mart 1924