top of page

Åžer’iye ve Evkaf Vekaleti Dönemi (1922-24)

hasan-yavuzer.jpg
Hasan Yavuzer'in  Dini Otorite ve TeÅŸkilatların Sosyolojik Analizi (DÄ°B ÖrneÄŸi) adlı Doktora Tezinden (Erciyes: 2005) kısaltılarak alınmıştır.

​

Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunun içte ve dışta zayıflayıp, gücünü kaybetmesi üzerine yurdun çeÅŸitli yerlerinden iÅŸgal hareketleri baÅŸlamış, bu durum karşısında Ä°stanbul hükümeti çaresiz kalmıştı. Mustafa kemal önderliÄŸinde Anadolu’da baÅŸlayan kurtuluÅŸ hareketi sonunda Ankara’da yeni bir hükümet kurulmuÅŸtu. Böylece ülke toprakları üzerinde biri Ä°stanbul, diÄŸeri Ankara’da olmak üzere iki ayrı hükümetin varlığı söz konusu idi.

​

23 Nisan 1920’de Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasından 10 gün gibi çok kısa bir zaman sonra 3 Mayıs 1920 de “Büyük Millet Meclisi Ä°cra Vekillerinin Sureti Ä°ntihabına Dair Kanun” kabul edilerek kurulacak hükümette oluÅŸturulacak bakanlıklar tespit edildi. Ankara’da kurulan yeni hükümette dini hizmetleri yürütmek üzere Åžer'iye ve Evkaf Vekaleti kuruldu.  Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu döneminde “MeÅŸihat Makamı” yani Åžeyhülislam tarafından yürütülen din ve dine dayalı iÅŸler ve diÄŸer din hizmetleri ile bütün vakıf teÅŸkilatları Åžer’iye ve Evkaf Bakanlığının sorumluluÄŸuna tevdi edildi. 

​

3 Mayıs 1920’de oluÅŸturulan ilk icra vekilleri heyeti, içerisinde Åžer’iye ve Evkaf Vekaletinin de bulunduÄŸu 11 vekaletten oluÅŸtu. BaÅŸlangıçta teÅŸkilatı ve görevleri pek ÅŸekillenmeyen Åžer’iye ve Evkaf Vekaleti’nin görevleri; bütçe görüÅŸmeleri ve diÄŸer zamanlarda yapılan müzakerelerden sonra ifta, kaza, talim ve irÅŸat olarak belirlenmiÅŸ, böylece din hizmetleri, din eÄŸitimi, dini yayın ve vakıf hizmetleri bu bakanlık tarafından yürütülmüÅŸtür.   

​

Osmanlı devletinden Cumhuriyet'e geçiÅŸ yıllarında Ankara yönetimi, geleneksel yapıya sadık kalarak devlet yapısı içerisinde dini bürokrasiye de yer vermiÅŸ, dini müesseselerin “Åžer'iye ve Evkaf Vekaleti” adı altında bakanlık olarak teÅŸkilatlanmasını saÄŸlamıştır.  Böylece Ä°slam tarihi geleneÄŸinde devam eden din iÅŸlerinin devlet tarafından yerine getirilme geleneÄŸi, bu dönemde de en üst seviyede ve hem de bir bakanlık düzeyinde devam ettirilmiÅŸtir. Bakanlar kurulu listesinde Åžer'iye ve Evkaf Vekili BaÅŸbakandan sonra ilk sırada yer almıştır. Bu durum, o dönem içerisinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bu bakanlığa verdiÄŸi deÄŸeri ortaya koymuÅŸtur.  Ayrıca Åžer’iye ve Evkaf Vekillerinden Mustafa Fehmi Efendi’nin, Mustafa Kemal PaÅŸa’nın yerine 25 Kasım 1920’de TBMM BaÅŸkanlığına; Mustafa Fevzi Efendi’nin de 9 Åžubat 1924 de Ä°smet PaÅŸa’nın yerine BaÅŸbakanlığa vekalet etmeleri bu bakanlığın kabine içindeki etkinliÄŸini göstermesi bakımından da ayrı bir önem taşımaktadır.  TBMM hükümetlerinin beÅŸinde de yer alan Åžer'iye ve Evkaf Vekaleti, Cumhuriyetin ilanından sonraki 1. Cumhuriyet hükümetinde de aynı mevkii korumuÅŸtur. 

​

Åžer’iye ve Evkaf Vekaletinin teÅŸkilatlanmasında, Osmanlı dönemindeki Åžeyhülislamlık kurumu’nun görev alanına giren hizmetler ile bu hizmetleri yürüten personelin iÅŸleri, hizmet birimleri ve unvanları esas alınmıştır. 

​

Osmanlı dönemindeki MeÅŸihat Makamı-Åžeyhülislamlık ile günümüzdeki Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanlığı arasında bir köprü konumunda bulunan Åžer'iye ve Evkaf Vekaleti dönemi 3 Mayıs 1920, 3 Mart 1924 tarihleri arasındaki zaman süreci içerisinde 3 yıl 10 ay sürmüÅŸtür. Kısa süren bu dönemde kuruluÅŸundan kaldırılışına kadar beÅŸ bakan bu görevde bulunmuÅŸtur. Bu bakanların isimleri ile görev süreleri ÅŸöyledir:

  1. Mustafa Fehmi Efendi (Gerçeker) - Bursa: 3 Mayıs 1920 -11 Mayıs 1922

  2. Abdullah Azmi Efendi (Torun) - Eskişehir : 11 Mayıs 1922 - 6 Kasım 1922

  3. Mehmet Vehbi Efendi (Çelik) : 6 Kasım 1922 - 4 AÄŸustos 1923

  4. Musa Kazım Efendi (Göksu): 14 AÄŸustos 1923 -1 Eylül 1923

  5. Mustafa Fevzi Efendi (Sarhan) : 1 Eylül 1923 - 3 Mart 1924

Kültür Sayfası

bottom of page