Dünyada Üniversite Sistemleri
Talip Küçükcan ve Bekir S. Gür'ün Türkiye’de Yüksek ÖÄŸretim (Seta: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Fransa
Fransız yükseköÄŸretimi, merkeziyetçi yapılanmayı ifade eden Napolyoncu model ile adeta özdeÅŸleÅŸmiÅŸtir. Bununla birlikte, yeni sosyoekonomik geliÅŸmeler ışığında 1984’te yükseköÄŸretim yasası yeniden hazırlanmıştır. Böylece, üniversite yönetimi, özerklik ve katılım ilkeleri etrafında ÅŸekillendirilmiÅŸtir. Her üniversite, yönetim, eÄŸitim ve finans yönlerinden özerkliÄŸe sahip kılınmıştır.
Ülkedeki yükseköÄŸretim kurumları, deÄŸiÅŸik bakanlıklara baÄŸlıdır. Sanayi, Savunma, Ziraat ve EÄŸitim Bakanlıkları yükseköÄŸretimin idaresinde söz sahibidirler. YükseköÄŸretimle endüstrinin iliÅŸkilerini düzenlemeye dönük birtakım yasalar mevcut olup, üniversite içinde de dış çevreyle iliÅŸkileri düzenlemek için akademik kadro, öÄŸrenci ve ekonomi dünyasından temsilcilerden oluÅŸan yapılanmalar bulunmaktadır.
Prof. Dr.Taner Timur'un Toplumsal DeÄŸiÅŸim ve Üniversiteler (Ä°mge: 2000) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Fransız sistemi, öÄŸretimle araÅŸtırmanın ayrılmasına dayanır. Fransa'da "araÅŸtırma" büyük ölçüde üniversitenin bünyesinden koparılmış, ayrı ve bağımsız bir kuruluÅŸ olan Ulusal Bilimsel AraÅŸtırmalar Merkezi’ne devredilmiÅŸtir. 1968 Kanunu dağınık fakülteleri özerk üniversiteler halinde birleÅŸtiriyor; kürsü sistemini kaldırarak öÄŸretim ve AraÅŸtırma Birimleri’nden oluÅŸan bölüm sistemini getiriyor ve en üstte de bakanlıkla üniversiteler arasında uyum saÄŸlayan bir Üniversite Konseyi kuruyordu.
1984 Kanunu, bu arada dünya çapında egemenliÄŸini hissettiren neoliberal politikanın da etkisiyle, yeni bir üniversite reformu gerçekleÅŸtiriyordu. Savary Kanunu üniversitede demokratikleÅŸmeyi ve katılımı geniÅŸletmek hedefini güdüyordu. Ancak bundan özellikle yüksek öÄŸretim kurumlarını iktisadi hayata açmak ve artırılan öÄŸrenci topluluÄŸuna daha çok "profesyonel" bir öÄŸretim vermek amaçlanıyordu. Artık Üniversite "istihdam ve bölgesel kalkınma politikasına katkıda bulunmak" misyonunu açıkça yüklenmeliydi.
​
1986 yılında A. Devaquet tarafından hazırlanan tasarı Fransız üniversitelerinin ekonomiyle bütünleÅŸmelerini hızlandırıyordu. Üniversiteye girmeyi zorlaÅŸtırıyor; üniversiteler ulusal diplomaların yanı sıra özel diplomalar verebilir hale geliyorlar; dahası öÄŸretim paralı hale getiriliyordu. Bütün bu yeniliklerin yarattığı güçlü muhalefet, sonunda tasarının hükümet baÅŸkanı tarafından geri alınmasına yol açtı. Aslında küreselleÅŸme çağında üniversitelerle iktisadi hayatın uyumu kaçınılmaz olmuÅŸtu.
​
Cumhuriyet bilincini devlet okullarının yerleÅŸtirdiÄŸi bir ülkede yüksek öÄŸretim hep devlet tarafından ve parasız olarak gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Devaquet Tasarısı dolayısıyla özel üniversiteler gündeme gelince hiçbir taraftar bulamamıştır. KüreselleÅŸme zorlamaları, iktidarların rengi ne olursa olsun, henüz Fransa'da devletçi geleneÄŸi sarsmış, fakat yenememiÅŸ ve son on yılda reform tasarı ve raporları birbirini izlemiÅŸtir.
​
Almanya
Alman Humboldt sistemi, idealist bir felsefi kavrama dayanan, araÅŸtırmayla öÄŸretimi birleÅŸtiren ve özerkliÄŸi bu denge içinde gerçekleÅŸtirdiÄŸini düÅŸünen bir modeldir. Ne var ki, toplumsal evrimin her zaman kendine özgü bir mantığı olduÄŸu için, Alman üniversiteleri son iki yüz yıl içinde büyük deÄŸiÅŸikliklere uÄŸramışlardı.
​
Ä°kinci Dünya Savaşı'ndan sonra hızlı bir kalkınma gerçekleÅŸtiren Almanya'da üniversiteler aynı tempoda deÄŸiÅŸmemiÅŸlerdi.
​
Alman üniversiteleri de yönetim açısından, devletçi yapılarıyla Fransız üniversitelerine benziyorlardı. Fakat birkaç noktada onlardan önemli bir ÅŸekilde ayrılıyorlardı. Fransa'da profesör unvanı, bürokratik mantıkla, aday olan akademisyenin pasif bir ÅŸekilde beklemesi sonucu gerçekleÅŸiyordu. Almanya'da ise profesörler, selektif ve farklılaÅŸtırıcı bir mekanizma içinde tayin sürecinin her aÅŸamasında müzakere ederek kendilerini kabul ettiriyor ve sistemin temel öÄŸesini oluÅŸturuyorlardı. Bu durum üniversiteyi oluÅŸturan diÄŸer akademik elemanları ikincil ve pasif bir konuma sokuyordu. Aynı baÄŸlamda Almanya'da, Fransa'nın Üniversite Konseyi'ne tekabül eden Üniversite Senatosu tamamen profesörlerin egemen olduÄŸu bir kuruluÅŸtu.
​
1990'larda, Ä°ngiltere ve Fransa örneklerinde olduÄŸu gibi, Almanya'da da yeni reform tasarılarının gündeme geldiÄŸine ve hırslı bir ortamda tartışıldıklarına tanık oluyoruz. Bazı eyaletler altından kalkamadıkları yükü kısmen öÄŸrencilere yıkmayı, yani paralı öÄŸretimi düÅŸünüyorlardı.
Talip Küçükcan ve Bekir S. Gür'ün Türkiye’de Yüksek ÖÄŸretim (Seta: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Modern Alman araÅŸtırma üniversitesinin ve üniversite örgütlenmesinin kökeni, Humboldt kardeÅŸlere dayandırılmaktadır. Bu üniversitenin doÄŸa araÅŸtırması Alexander von Humboldt ile üniversite örgütlenmesi ise Wilhelm von Humboldt ile iliÅŸkilendirilmiÅŸtir. Wilhelm von Humboldt’un kurduÄŸu sistem, dünyanın hemen her ülkesindeki yükseköÄŸretim kurumlarını köklü bir ÅŸekilde etkilemiÅŸtir. Bu sistem, devlet denetiminde, araÅŸtırma merkezli ve çok sayıda fakülteye sahip bir üniversite modeli öne çıkarmıştır.
​
Almanya’da beÅŸ tür yükseköÄŸretim kurumu vardır. Birincisi, geleneksel üniversiteler; ikincisi, uygulamalı bilimler üniversiteleri diyebileceÄŸimiz politeknikler; üçüncüsü, öÄŸretmen yetiÅŸtirme kolejleri; dördüncüsü, ilahiyat kolejleri; beÅŸincisi, sanat ve müzik kolejleri.
​
ÖÄŸrencilerin yaklaşık üçte biri, geleneksel üniversite dışındaki yükseköÄŸretim kurumlarına devam etmektedirler.
EÄŸitimin GeleceÄŸi, Üniversitelerin ve EÄŸitimin DeÄŸiÅŸen Paradigması (Komisyon, Sabancı:2003) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Yüksek Lisans
Anglo-Sakson ülkelerdeki gelenekten farklı olarak Alman üniversitelerindeki öÄŸrenciler önce lisans derecesi alıp daha yüksek lisans ya da doktoraya baÅŸvurmazlar. Yalnızca yükseköÄŸretimin tümünü kapsayan süreci tamamladıklarında bu dereceleri alabilirler. Yani öÄŸrenciler üniversiteye baÅŸladıkları ilk andan itibaren Yüksek Lisans (Master) ve Doktoraya da yönelmiÅŸ olurlar.
​
Altı yarıyıllık bir eÄŸitimden sonra lisans diploması alınmaktadır, ama bu derece yeterli olmadığı için Almanca adıyla (Diplom) olan ve eÄŸitimin devamı sayılan dört yarıyıllık eÄŸitim alınmakta bu da Yüksek Lisans derecesine karşılık gelmektedir.
​
Lisans ve Yüksek lisans derecesi ayırımı Alman yükseköÄŸretim sistemine 1998 sonrasında girmiÅŸtir ve sayılar daha sonra gitgide artmıştır. 2004-2005 öÄŸretim yılında yaklaşık 1345 farklı alanda lisansüstü öÄŸretim verilmektedir.
​
Alman yükseköÄŸretim sisteminde iki tür lisansüstü eÄŸitim programı vardır:
​
Bunlardan birisi tamamlayıcı ve destekleyici yeni bilgi sunmayı hedefleyen programlardır. Bu programların amacı uygulamadakilere yeni bilgi ve geliÅŸmeleri tanıtmaktadır. Temel ilke herkes için yaÅŸam boyu yenileme eÄŸitimi vermektir.
​
DiÄŸer tür lisansüstü çalışmalar ise doktora çalışmaları yapılmasını ve akademisyen yetiÅŸtirmeyi hedeflemekledir. Ama bunlarla birlikte, Almanya’daki lisansüstü eÄŸitim kesin hatlarla birbirinden ayrılmış deÄŸildir. Çünkü geleneksel olarak oluÅŸturulmuÅŸ sistemde öÄŸrencilere lisansüstü çalışmalara herhangi bir sınava girmeden eÄŸitimlerinin devamı olarak okumaya yönelmektedirler.
​
Doktora
Almanya’da doktora eÄŸitimini tamamlamak ise daha çok akademik alanda çalışanların tercih ettiÄŸi bir kademedir. Doktora eÄŸilimi yaklaşık dört yıl sürmektedir. Tez ve final sınavından oluÅŸan zorunlulukları yerine getirmek gereklidir.
​
Bu eÄŸitime baÅŸlayış yaşı eÄŸitim sisteminin genel iÅŸleyiÅŸinden dolayı 28 yaÅŸa denk gelmektedir. Çünkü gerek lisans/yüksek lisans derecelerini almak ("Diplom", "Magister"), gerekse devletin yapmış olduÄŸu genel sınava girmek üniversiteye baÅŸladıktan sonra 6 yıla denk gelmektedir. Günümüzde bu süreyi azaltmaya yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Almanya’daki lisansüstü öÄŸretim bugün ABD kaynaklı eÄŸitime doÄŸru yönelmektedir.
​
Alman üniversitelerinden postdoktora çalışmalarının oluÅŸabilmesi üç temel koÅŸula baÄŸlıdır: Bunlardan birincisi; öÄŸretim üyeliÄŸi için gerekli eÄŸitimin verildiÄŸi Habilitation’na baÅŸlamış olmak. Bu tam ya da yarı zamanlı olabilir. Ä°kincisi, bir üniversitede öÄŸretim üyesi olarak çalışmaya baÅŸlamış olma ve ders verme. Üçüncüsü ise, tam zamanlı öÄŸretim üyesi kadrosuna atanmış olma.
Prof. Dr.Taner Timur'un Toplumsal DeÄŸiÅŸim ve Üniversiteler (Ä°mge: 2000) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Ä°ngiltere
Ä°ngiltere daha bu yüzyılın baÅŸlarında üniversite yönelimi alanında özgün bir sistem kurmuÅŸtu. 1919'da kurulan University Grants Committee devletle üniversite arasında bir tampon bölge oluÅŸturuyor ve üniversite özerkliÄŸini saÄŸlıyordu. EÄŸitim Bakanlığı ve bilim adamları tarafından seçilen yirmi kiÅŸiden oluÅŸan Komite'nin asıl görevi devlet fonlarını üniversiteye aktarmaktı. 1970'lerde devlet kesintileri baÅŸladı ve ilk kez 1976'da % 5'lik bir indirim yapıldı. M. Thatcher'in neoliberalizmi tam bu sırada devreye girdi ve süreci hızlandırdı. Ne var ki M. Thatcher sadece bütçe kısıntılarıyla yetinmedi; Ä°ngiliz üniversite sistemine yapısal deÄŸiÅŸiklikler getirdi.
​
Thatcher, 1987'de Komite'yi yeniden düzenledi ve 1989'da da üniversiteyi sanayi ile bütünleÅŸtirmek üzere University Funding Council adını alan kuruma iÅŸ dünyasından üyeler soktu.
​
Ä°ngiltere'de son yirmi yılda üniversite öÄŸrenci sayısının % 100 artmasına karşılık yüksek öÄŸretim ödeneÄŸi ancak % 45 arttı ve öÄŸrenci başına harcama % 40 azaldı. 1988'de 30 bin öÄŸrenci, kesilen burs ve kredilere karşı Parlamento'ya yürüyüÅŸ yaptıkları zaman ne istiyorlardı?
​
Aslında elitist Ä°ngiliz sisteminde fazla bir ÅŸey deÄŸiÅŸmemiÅŸti. Günümüzde Ä°ngiliz çocuklarının % 7'si özel okullarda okuyor ve Oxbridge'i bunlar dolduruyor. Bu süreç içinde 16.000 öÄŸrencisiyle ünlü Cambridge Üniversitesi, Thatcher'in teÅŸvikleriyle palazlanmış, "hightech" kullanan ve 37.000 kiÅŸi istihdam eden bin kadar ÅŸirketle çevrilmiÅŸ bir Sillicon Fen’e dönüÅŸmüÅŸtü.
Lisanüstü ÖÄŸretim Sistemleri (Komisyon, Pagem: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Lisansüstü ÖÄŸretim Mezuniyet Dereceleme Sistemi
YükseköÄŸretim sistemi, ön lisans (undergraduate), lisans (graduate) ve yüksek lisansdoktora (masterpostgraduate) ÅŸeklinde ayrılmaktadır.
​
Lisans öÄŸretimi normal olarak üç yıl devam etmektedir. Yüksek lisans programları çoÄŸunlukla 12 aylıktır. Doktora ise en az üç yıl sürmektedir.
​
Lisansüstü öÄŸretim dereceleri geleneksel olarak araÅŸtırma (Türkiye’deki karşılığı tezli programlar) ve öÄŸretim (Türkiye’deki karşılığı tezsiz programlar) olarak sınıflandırılmaktadır. Son zamanlarda araÅŸtırma içerikli lisansüstü öÄŸretime daha fazla ağırlık verilmesine karşın, öÄŸretim içerikli lisansüstü öÄŸretim öÄŸrenci sayısı çoÄŸunluÄŸu oluÅŸturmaktadır.
​
Lisansüstü öÄŸretim devam açısından genelde yarı zamanlı (parttime) ve tam zamanlı (fulltime) olmak üzere iki türlüdür. Yarı zamanlı öÄŸretim, tezsiz programların % 83’ünü oluÅŸturmaktadır. Tezsiz programlardaki öÄŸrencilerin seçtiÄŸi konular daha çok kendi iÅŸ alanlarıyla ilgilidir ve bu programlardaki öÄŸrencilerin büyük kısmı çalışmaktadır.
​
Tezsiz Lisansüstü ÖÄŸretim (Lisans sonrası kurslar)
Lisansüstü öÄŸretim kursları, yüksek lisans, diploma ve sertifika dereceleri vermektedir. Yüksek lisans derecesi almak için öÄŸrencilerin bitirme tezlerini konferans, seminer veya sınıfta sunu biçiminde hazırlayıp sunmaları gerekir. Bu kurslarda öÄŸrenci çalışmaları, sınavlar veya uygulamalar (projeler) veya her ikisi birlikte deÄŸerlendirilir.
​
Bazı diploma veya sertifika programlan yalnızca derslerden oluÅŸmaktadır. Bunlarda bitirme tezi bulunmamaktadır. Ayrıca kimi kurslar yüksek lisans programını tanıyabilmektedir. Bu program, Türkiye’deki tezsiz yüksek lisans programında öÄŸrenim görenlerin tezli yüksek lisans programına geçiÅŸine benzemektedir.
​
Araştırma Derecesi
AraÅŸtırma derecesi, bir araÅŸtırma sürecini tamamlayan ve sonunda bir tez sunan öÄŸrencilere verilmektedir.
​
Türkiye’deki tezli lisansüstü öÄŸretim programlarıyla aynıdır. En yaygın mezuniyet dereceleri; Felsefe Yüksek Lisansı (Master of Philosophy MPhil) ve Felsefe Doktoru’dur (Doctor of Philosophy PhD or DPhil). Yüksek lisans felsefe derecesi alan bireyin kendi alanında kuramsal temele hakim olması beklenmekte, felsefe doktoru derecesi almış bireyin ise daha üst düzeye ulaÅŸarak alanı ile ilgili eleÅŸtirel bakış yeterliÄŸi kazanmış olması ve bir paradigma benimsemiÅŸ olması beklenmektedir.
Lisansüstü ÖÄŸretim Diploması
Diploma programının amacı öÄŸrenciye profesyonel bir yeterlik derecesi kazandırmaktır. Lisansüstü diploma programları bir yıl sürelidir ve ders alma esasına dayanır.
​
Yüksek Lisans Derecesi
Toplumsal bilimler yüksek lisans derecesi veya fen bilimleri yüksek lisans derecesi (MA, MSc) olarak bilinen ve bir yıl süren bu çalışma, ders alma yöntemi ve araÅŸtırma ya da ikisi birden kullanılarak yürütülür. ÇoÄŸunlukla ders almaya dayalı bir yüksek lisans derecesini, doktora düzeyinde özgün bir araÅŸtırma izler.
​
Akademik Dereceler Sistemi
Ä°ngiltere’de doktora öÄŸretimi iki düzeydedir. Ä°lk doktora derecesi PhD (Doctor of Philosophy) olarak adlandırılır. Ph.D. derecesi almak, en az üç yıl sürmektedir. Bu tür programlarda gereksinim duyulduÄŸunda araÅŸtırma eÄŸitimi verilmektedir. Bunun anlamı öÄŸrenci bu programlara baÅŸvurmadan önce araÅŸtırma konusuna iyice odaklanmalıdır. AraÅŸtırma alanı belirlendikten sonra, araÅŸtırma önerisiyle birlikte baÅŸvuru yapılmaktadır. Çünkü Ph.D. araÅŸtırmasının, ilgili alana özgün katkıda bulunması beklenmektedir. Ph.D. programının diÄŸer ülkelerden kısa olması, yabancı öÄŸrencilerin ilgisini bu programlara çekmektedir.
​
Ph.D.’ye baÅŸvurmak isteyip henüz Ph.D. araÅŸtırma konusuna yeterince odaklanmamış bireylere araÅŸtırma yüksek lisansı (MPhil) önerilmektedir. MPhil programı iki yıl sürmekledir. Ä°lk dokuz ay, bir yıllık tezsiz programlara benzemektedir. Bununla birlikte araÅŸtırma önerisi geliÅŸtirmek için danışmanla daha fazla görüÅŸme yapılmaktadır. Dokuz ayın sonunda öÄŸrenci Ph.D. programına geçebilir veya MPhil’e devam eder. MPhil derecesi için 15 aylık araÅŸtırma çalışmasının baÅŸarıyla gerçekleÅŸtirilmesi gerekmektedir.
​
DiÄŸer bir Ph.D. alternatifi DBA (Doctor of Business Administration) ve Bd.D.’dir (Doctor of Education). Bu programlar giderek yaygınlaÅŸmaktadır. Üç yıl süren bu programlarda yeterli ders hazırlık aÅŸamasını uzun bir araÅŸtırma projesi izlemektedir.
​
Yüksek Doktora Derecesi (Second doctor's degree): Ä°ngiltere’de en yüksek akademik derece olan yüksek doktora derecesi, üniversitelerce, bilim ve öÄŸrenmeye özgün katkı saÄŸlayan, yüksek standartta yayınlanmış bir bilimsel çalışma ortaya koyan, seçkin bir akademik geçmiÅŸi olan kiÅŸilere, daha önce yayınlanmış akademik çalışmaları esas alınarak verilmektedir. Yüksek doktora verilen kiÅŸiler kendi alanlarında belirli bir üstünlük ve saygınlık kazanmış olurlar.
Talip Küçükcan ve Bekir S. Gür'ün Türkiye’de Yüksek ÖÄŸretim (Seta: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
A.B.D.
Amerikan Modelinin Temelleri
Kolonyal Amerika’da kurulan ilk yükseköÄŸretim kurumları, kiliselere dini lider (papaz, rahip vs.) ve devlete yönetici yetiÅŸtirmek amacına hizmet etmiÅŸlerdir. Üniversite, genel olarak toplumun deÄŸerlerini kendi bünyesiyle bütünleÅŸtirebilmiÅŸtir. Bu hem özel okullar hem de kamu okulları için geçerlidir. Özel okullar, kendini destekleyen kurumların veya cemaatlerin deÄŸerlerini, kamu okulları ise bölgesel veya milli deÄŸerleri yansıtırlar. Harvard Üniversitesi gibi ilk yükseköÄŸretim kurumları, doÄŸrudan kilise okulları olarak kurulmuÅŸlardır. Dahası, çoÄŸu üniversitenin büyük ÅŸehirlerden uzak kentlerde kurulması, büyük ÅŸehir yaÅŸamına karşı duyulan güvensizlik ve gençlerin büyük ÅŸehirlerde yozlaÅŸacakları inancını yansıtmaktadır.
​
Amerikan üniversitelerinin dünya yükseköÄŸretimine yaptıkları önemli bir katkı, Amerikalı reformcuların üniversite ve toplum arasındaki baÄŸlantıları öne çıkarmalarıdır. Topluma hizmet nosyonu çerçevesinde, üniversite ile endüstri ve tarımın doÄŸrudan baÄŸlantıları öne çıkarılmıştır. Abraham Lincoln’ın 1862 yılında imzaladığı Morrill Yasası, Amerika’nın endüstriyel ve tarımsal açıdan hızlı geliÅŸmesi sorununa bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Morrill sayesinde üniversiteler, “beyefendi”, doktor, avukat, rahip ve öÄŸretmen yetiÅŸtirmenin ötesinde, mekanik, tarım ve üretimle alakalı bölümler açarak toplumun ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaya baÅŸlamışlardır. Dahası, bu yasa sayesinde, üniversite toplumun seçkin bir kesimine hizmet etmekten ziyade, tarım ve hayvancılık iÅŸleriyle uÄŸraÅŸan kesimleri dâhil her kesimine kapılarını açmıştır. Üniversite, “fildiÅŸi kule” olmaktan çıkmış ve toplumun her kesiminden baÅŸvuru ÅŸartlarını haiz kiÅŸilerin mekânı olmuÅŸtur. YükseköÄŸretim kurumları müfredat olarak çeÅŸitlenmiÅŸ, öÄŸrenci profili heterojenleÅŸmiÅŸ, üniversitenin hizmet nosyonu ön plana çıkmış ve bu baÅŸarısından dolayı Amerikan modeli, dünyaya yayılmıştır.
​
II. Dünya Savaşını takip eden otuz yıllık dönem, Amerika’da yükseköÄŸretiminin geliÅŸmesi ve büyümesi açısından oldukça önemlidir. Milyonlarca savaÅŸ gazisinin ülkeye dönmesi, federal hükümetin “SavaÅŸ Gazilerini Hayata Kazandırma Yasası”nı 1944 yılında yasalaÅŸtırmasını saÄŸlamıştır. Yasa, gazilerin yükseköÄŸretim kurumlarına devam etmeleri için çok büyük destek saÄŸlamıştır. Amerikan üniversitesini “fildiÅŸi kule” olmaktan çıkaran ve halkın önemli bir kısmının üniversiteli olmasını saÄŸlayan önemli yasalardan biridir.
​
II. Dünya Savaşı ile birlikte, Amerikan üniversiteleri, federal hükümetten daha önce hiç olmadığı kadar destek almaya baÅŸlamışlardır. SavaÅŸ sonrası ve soÄŸuk savaÅŸ dönemi boyunca, bu destek devam etmiÅŸtir. Bu desteklerle birlikte Amerikan üniversiteleri, derin bir dönüÅŸüm yaÅŸamışlardır. Merkezi bir yükseköÄŸretim sisteminin olmadığı ve üniversitelerin kendi özerklikleriyle övündükleri bir ülkede, üniversitelerdeki araÅŸtırmalara federal hükümetin yön vermesi ve böylece üniversiteleri dönüÅŸtürmesi oldukça ilginç ve önemlidir. Bu dönemde federal hükümetin desteklediÄŸi araÅŸtırmalar temelde üç hususla ilgilidir: Savunma, bilimsel/teknolojik ilerleme ve saÄŸlık. Destekler, üniversitelerin araÅŸtırma ve milli güvenlikle ilgili konulardaki lisansüstü ve doktora sonrası eÄŸitim iÅŸlevlerine yoÄŸunlaÅŸmıştır.
​
Ä°kinci Dünya Savaşından sonraki bu otuz yıllık dönem, öÄŸrenci sayısı açısından, Amerikan tarihindeki en ciddi artışı temsil etmektedir. Bu dönemde, lisans öÄŸrencisi sayısı 5, lisansüstü öÄŸrencisi sayısı ise 9 katına çıkmıştır.
​
Amerikan YükseköÄŸretiminin Belirgin Vasıfları
Ademi Merkeziyet: Amerikan yükseköÄŸretiminin en belirgin birinci vasfı, merkezi bir yükseköÄŸretim sisteminin olmayışıdır. Savunucularına göre, ademi merkeziyetçi yapı, yeniliÄŸi teÅŸvik etmektedir çünkü çok sayıda kurum birbiriyle yarışmaktadır. Herkes üniversite kurma hakkına sahiptir. YükseköÄŸretim kurumu sayısı arttıkça, kurumlar arası rekabet artmıştır. Özel üniversiteler, birçok açıdan kamu üniversiteleri ile yarışabilmektedirler. Üniversiteler, en iyi hocaları, öÄŸrencileri, sporcuları ve araÅŸtırma fonlarını alabilmek için, yoÄŸun bir yarışa giriÅŸmiÅŸlerdir.
​
Amerika’daki kurumlar arası bu rekabeti, öÄŸrenciler arasındaki rekabetten ayırmak gerekir. Sözgelimi, Türkiye ve Japonya gibi ülkelerde, öÄŸrenciler arasında çok ciddi bir yarış vardır fakat kurumlar arası rekabet Amerika’daki kadar geliÅŸmemiÅŸtir.
​
Ademi merkeziyetçi yapının dezavantajları da vardır. ÖrneÄŸin, Amerika’da öÄŸrencileri aşırı reklâm yoluyla çeken, eÄŸitim kalitesi düÅŸük birçok okul vardır. Devletin denetleme mekanizmasının daha yoÄŸun olduÄŸu Avrupa ülkelerinde, bu derece niteliksiz okul bulmak mümkün deÄŸildir.
Lisanüstü ÖÄŸretim Sistemleri (Komisyon, Pagem: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Yüksek Lisans Programları
EÄŸer ABD’de lisansüstü öÄŸretime devam ediyorsanız daha küçük sınıflarda veya seminer odalarında daha küçük gruplarla ders alabilir ve hocanızla birçok konuda tartışma fırsatı yakalayabilirsiniz. Hatta büyük bir üniversitede iseniz, aynı konuda çalışan insanların oluÅŸturduÄŸu küçük bir toplumun da bir üyesi oluverirsiniz.
​
ABD’de lisansüstü öÄŸretim hiç de kolay deÄŸildir; günlerce ve geceleri sabahlara kadar bilgisayar başında veya laboratuvarda çalışmanız gerekebilir. Sizden lisans öÄŸreniminiz sırasında beklenenden çok daha iyi bir performans beklenir. Lisans öÄŸrenimimiz sırasında sınavlara girmeniz ve iyi notlar almanız beklenirken lisansüstü öÄŸretimde ise çalıştığınız alana hakim olmanız gerekmektedir.
​
ABD'de lisansüstü öÄŸretime devam eden öÄŸrenciler çoÄŸunlukla geçimlerini saÄŸlamak için bir iÅŸte çalışmak zorunda olmalarına ve bazen geleceÄŸe iliÅŸkin endiÅŸeler taşımalarına raÄŸmen bir amaca doÄŸru ilerleme fırsatı veren bu eÄŸitim dönemini sevmektedir.
​
ABD’de lisansüstü öÄŸretimin temel amacı birkaç yıl içinde çok iyi eÄŸitilmiÅŸ profesyoneller yetiÅŸtirmektir. Profesyonel meslek eÄŸitimi vermek (özellikle yüksek lisans eÄŸitimi) ve gelecek kuÅŸak bilim adamlarını yetiÅŸtirmek (özellikle doktora) lisansüstü öÄŸretimin amaçları arasında sayılmaktadır.
​
Lisansüstü öÄŸretim politikasının ilk göze çarpan özelliÄŸi genel kültür eÄŸitiminin lisansüstü eÄŸitimde verilmesinin doÄŸru bulunmamasıdır.
​
ABD’de yüksek lisans (master’s) eÄŸitimi öÄŸrencinin belli bir alanda uzmanlaÅŸmasını saÄŸlamaktadır. Bu eÄŸitim genellikle birbuçuk yıl ile üç yıl arasında sürmektedir. Yüksek lisans eÄŸitimi sırasında öÄŸrencilerden altı ile sekiz ders arasında dersi baÅŸarıyla geçmesi beklenmektedir. Ders aÅŸaması genellikle bir ya da iki yıl sürmektedir. Yüksek lisans eÄŸitiminin ders aÅŸamasını bitiren öÄŸrencilerin bir proje veya tez hazırlaması zorunludur.
​
Yüksek lisans eÄŸitimi, kiÅŸinin lisans eÄŸitimi aldığı alanda olabileceÄŸi gibi, çok farklı bir alanda da olabilmektedir. Bu durumda kiÅŸiler isterlerse yüksek lisans eÄŸitimi alarak alan deÄŸiÅŸikliÄŸine de gidebilmektedir. ÖrneÄŸin lisans eÄŸitimini psikolojide almış bir kiÅŸi, eÄŸer yüksek lisans eÄŸitimini mimarlık üzerine yapmışsa, yaÅŸamının geri kalan kısmını mimar olarak çalışarak geçirebilmektedir.
Birçok alanda deÄŸiÅŸik yüksek lisans programları olmakla birlikte, bu programlar “akademik” ve “mesleki” yüksek lisans programları ÅŸeklinde iki baÅŸlık altında toplanarak incelenebilir.
​
Akademik yüksek lisans programları; sanat yüksek lisans derecesi (M.A.) ve bilim yüksek lisans derecesi (M.S.) veren programlardan oluÅŸmaktadır. Mühendislik ve ziraat gibi teknik alanlarda verilen yüksek lisans derecesi de M.S.’dir. Akademik yüksek lisans programlarında araÅŸtırma yöntemi, alan araÅŸtırması gibi alanlarda eÄŸitim verilmekte ve öÄŸrencilerin özgün (orijinal) bir araÅŸtırma yapmaları özendirilmektedir. Bu programlarda bir ya da iki öÄŸretim yılında 30-60 arasında deÄŸiÅŸen krediyi tamamlamak gerekmektedir. Bu aÅŸamadan sonra bazen doÄŸrudan doÄŸruya doktoraya da geçiÅŸ yapılabilmektedir.
​
Birçok akademik yüksek lisans programının sonunda tez yapmak gerekmekle birlikte, tezsiz yüksek lisans programları da bulunmaktadır. Her iki program sonunda da aynı derece verilmesine karşın programların yürütülüÅŸleri arasında ufak tefek farklılıklar bulunmaktadır.
Tezli yüksek lisans programındaki öÄŸrenciler ise genellikle sözlü sınavlara girmekte ve ders aÅŸamasını tamamladıktan sonra tez yazmaktadır. Akademik yüksek lisans programını tamamlayan öÄŸrenciler doktoraya devam edebilmektedir.
​
Mesleki yüksek lisans programları; iÅŸletme yönetimi (M.B.A.), sosyal hizmetler (M.S.W.), eÄŸitim (M.Ed.) veya güzel sanatlar (M.F.A.) gibi belli bir alanda uzmanlaÅŸmak üzere hazırlanmıştır. Ayrıca gazetecilik, uluslararası iliÅŸkiler, mimarlık, ÅŸehir ve bölge planlama gibi alanlarda da mesleki yüksek lisans programları bulunmaktadır. Bu programlar belli bir alanda özgün (orijinal) bir araÅŸtırma yapmaktan çok edinilen bilgilerin uygulanmasına yöneliktir. Mesleki yüksek lisans programları, akademik yüksek lisans programlarına göre daha yapılandırılmıştır ve öÄŸrencilerden devam edilen kuruma veya çalışılan alana göre bir ile üç yıl süren bu programı bitirmesi beklenmekledir. Mesleki yüksek lisans programlarında önceden belirlenmiÅŸ ve 36 veya 48 krediye karşılık gelen dersleri bitirmeleri beklenmekte ve ders aÅŸamasının sonunda genellikte tez yazma zorunluluÄŸu bulunmamaktadır.
​
Her iki yüksek lisans programı arasındaki en önemli fark, bu programları bitirenlere doktora kapısının açık olup olmamasından kaynaklanmaktadır. Birçok mesleki yüksek lisans programı doktora programına kapalıdır.
​
Doktora Programları
ABD’de lisansüstü öÄŸretimin en üst düzeyini doktora eÄŸitimi oluÅŸturmaktadır. Doktorluk, kiÅŸilerin kendi alanlarında derinlemesine araÅŸtırma yapabilmelerine olanak saÄŸlayan en üst uzmanlık düzeyidir. AraÅŸtırma doktorası ve mesleki doktora olmak üzere iki çeÅŸit doktora bulunmaktadır.
​
Mesleki doktorada önemli olan mesleki bir alanda pratik yapmaktır. Mesleki doktoranın alınabilmesi için tıp, eczacılık, diÅŸçilik, mimarlık veya mühendislik gibi alanlarda kapsamlı çalışma yapılması gerekmektedir. AraÅŸtırma doktorası yapan kimseler çalıştıkları alan ne olursa olsun doktor olarak anılmaktadır. Mesleki doktora yapanlarda ise durum biraz farklıdır. Bu kimseler için doktora yapılan alan önemlidir. Mesleki doktora yapılmadan araÅŸtırma doktorası yapmak olanaksızdır.
​
Bazı bölümlerde, tüm öÄŸrenciler eÄŸer doktora yapmak istiyorlarsa, önce yüksek lisans programını tamamlamak zorundadır. Bazı bölümlerde ise öÄŸrenciler hiçbir yüksek lisans derecesi almadan doÄŸrudan doktora programına kabul edilebilmekte ve çalışılan alana göre beÅŸ ile sekiz yıl arasında süren bir doktora eÄŸitimi alabilmektedir. Ancak ABD’deki lisansüstü öÄŸretim genellikle yüksek lisans eÄŸitiminden sonra devam edilen doktora programına dayanmaktadır.
​
ABD’deki doktora programlarının hemen hemen hepsinde bir öÄŸretim üyesinin danışmanlığında hazırlanan ve özgün bir araÅŸtırmaya dayanan bir doktora tezinin savunulması koÅŸulu bulunmaktadır. ÖÄŸrenciler teze baÅŸlamadan önce bir ya da iki yıl çeÅŸitli dersler ve seminerler almaktadır. Üç ya da beÅŸ yıl arasında süren ders aÅŸamasının tamamlanmasından ve danışmanının onay vermesinden sonra öÄŸrenci fakülte öÄŸretim üyelerinden oluÅŸan bir jüri önünde doktora yeterlik sınavını girmektedir. Bu sınavla öÄŸrencinin derslerde edindiÄŸi bilgileri kullanma yeteneÄŸi ile bağımsız bir ÅŸekilde yaratıcı ve özgün çalışmalar yapabilme yeteneÄŸi ölçülmektedir. Bu sınavda baÅŸarılı olan öÄŸrenciler araÅŸtırmaya dayanan tezlerine baÅŸlayabilmektedir. Doktora tezini hazırlamak, araÅŸtırma ve raporlaÅŸtırma aÅŸaması ile birlikte, öÄŸrencinin bir veya daha çok yılını alabilmektedir.
​
Lisansüstü ÖÄŸretim Programlarının Süresi ve Verilen Dereceler
Yüksek lisans ve doktora eÄŸitimlerinin süresi genellikle bölümlerce belirlenmektedir. Yüksek lisans derecesi, çalışılan alana göre bir ile üç yıl arasında alınmaktadır. Daha önce de belirtildiÄŸi gibi, bu süre içinde alınması gereken derslere, tamamlanması gereken krediye ve programın sonunda bir tezin yapılıp yapılmayacağına da bölümler karar vermektedir. Yüksek lisans programı bir tezin yapılması ile son buluyor olsa bile, bu tez doktora tezi kadar uzun ve zor olmamaktadır.
​
Doktora derecesi, yüksek lisans derecesine göre daha uzun bir sürede elde ediliyor olmasına karşın, doktorada da eÄŸilimin kaç yıl süreceÄŸine, çalışılan alanın özelliÄŸine göre, yine bölümler karar vermektedir. ÖrneÄŸin tarih alanında alınacak bir doktora derecesi ortalama 8.3 yıl sürerken, fen alanında bu süre ortalama 6.1 yıl olmaktadır. ABD’de doktora genellikle beÅŸ ile yedi yıl arasında tamamlanmakladır. EÄŸer yüksek lisans derecesiyle doktora programına baÅŸlanırsa doktora eÄŸitimi daha kısa sürede tamamlanabilir.
​
Hemen belirtmek gerekir ki, aynı alanda yapılan doktora eÄŸitiminin süresi üniversitelere göre de farklılaÅŸabilmektedir. Ayrıca doktoranın süresi öÄŸrencinin performansına da baÄŸlı olmaktadır. Hatta, neredeyse doktoraya baÅŸlayan öÄŸrencilerin % 50’si oldukça ağır bir programla karşı karşıya gelince zorlanmakta ve doktora programından ayrılmak zorunda kalmaktadır.
Lisanüstü ÖÄŸretim Sistemleri (Komisyon, Pagem: 2009) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.
Türkiye’de Lisansüstü EÄŸitim
Tezli Yüksek Lisans Programı
Tezli yüksek lisans programının amacı, öÄŸrencinin bilimsel araÅŸtırma yaparak bilgilere eriÅŸme, bilgiyi deÄŸerlendirme ve yorumlama yeteneÄŸini kazanmasını saÄŸlamaktır.
​
Bu program toplam 21 krediden az olmamak koÅŸuluyla en az yedi ders, bir seminer dersi ve tez çalışmasından oluÅŸur. Seminer dersi ve tez çalışması kredisiz olup baÅŸarılı veya baÅŸarısız olarak deÄŸerlendirilir.
​
Tezli yüksek lisans programını tamamlama süresi dört yarıyıldır. ÖÄŸrenciye, tezini jüri önünde savunması için en fazla iki yarıyıl ek süre verilebilir. Derslerini baÅŸarıyla tamamlayamayan veya tezini baÅŸarıyla bitiremeyen öÄŸrencinin yükseköÄŸretim kurumu ile iliÅŸiÄŸi kesilir.
​
Kredili derslerini ve seminer dersini baÅŸarıyla bitiren öÄŸrenciye, enstitü anabilim dalı baÅŸkanlığı bir tez konusu ve tez danışmanını baÄŸlı olduÄŸu enstitüye önerir. Tez danışmanı, öÄŸretim üyeleri veya ilgili senatonun belirleyeceÄŸi niteliklere sahip öÄŸretim görevlileri arasından seçilir.
​
Tezli yüksek lisans programındaki bir öÄŸrenci, tezini ilgili senatonun belirlediÄŸi yazım kurallarına uygun biçimde yazmak ve jüri önünde sözlü olarak savunmak zorundadır.
​
Derslerinde, tez seminerinde ve tez sınavında baÅŸarılı olan öÄŸrenciye izlemiÅŸ olduÄŸu anabilim dalındaki programın adı belirtilmiÅŸ olan Yüksek Lisans Diploması verilir.
​
Tezsiz Yüksek Lisans Programı
Tezsiz yüksek lisans programının amacı, öÄŸrenciye mesleki konularda derin bilgi kazandırmak ve var olan bilginin uygulamada nasıl kullanılacağını göstermektir.
​
Bu program toplam 30 krediden az olmamak koÅŸuluyla en az 10 ders ile dönem projesi dersinden oluÅŸur. Dönem projesi dersi kredisiz olup baÅŸarılı veya baÅŸarısız olarak deÄŸerlendirilir.
Tezsiz yüksek lisans programını tamamlama süresi en fazla altı yarıyıldır.
​
“Tezsiz yüksek lisans programından mezun olanların doktora programlarına kabulüne iliÅŸkin esaslar ilgili üniversite senatosunca belirlenir” biçimindeki ilke tezli ve tezsiz yüksek lisansın eÅŸdeÄŸer olduÄŸu düÅŸüncesiyle kaldırılmış, tezsiz yüksek lisans mezunlarının doktoraya baÅŸvurmaları da saÄŸlanmıştır.
​
Yüksek lisans ve doktora programları ile sanatta yeterlik çalışmasına, hangi lisans ve yüksek lisans programlarından mezun olanların baÅŸvurabileceÄŸi Üniversitelerarası Kurul kararı ile belirlenir; ancak ilgili senato, belirlenen programlar dışından da öÄŸrenci kabulüne karar verebilir.
​
ÖÄŸretmen Adaylarına Yönelik Tezsiz Yüksek Lisans Programları
1997 yılında yapılan düzenleme ile ortaöÄŸretim Fen ve Matematik Alanlar EÄŸitimi Bölümünde Matematik, Fizik ve Biyoloji ÖÄŸretmenliÄŸi Programları ile OrtaöÄŸretim Bölümündeki Tarih, CoÄŸrafya, Felsefe Grubu ile Türk Dili ve Edebiyatı ÖÄŸretmenliÄŸi Programlarının 3.5+1.5 ve 4+1.5 yıllık programlar olabileceÄŸi öngörülmüÅŸtü.
​
BirleÅŸtirilmiÅŸ Lisans Artı Tezsiz Yüksek Lisans Programı
Ä°lgili alanın bulunduÄŸu fakülte (alan fakültesi) ile eÄŸitim fakülteleri ve ilgili enstitü anabilim dallarınca ortak yürütülen birleÅŸtirilmiÅŸ lisans artı tezsiz yüksek lisans programları düzenlenir. Bu programların lisans kademesindeki öÄŸrenciler ilk yedi yarıyıldaki derslerini alan fakültesinden alırlar. Bu derslerin tümünü baÅŸarı ile tamamlayan öÄŸrenciler lisans kademesinin son yarıyılında o alanın nasıl öÄŸretileceÄŸini kapsayan ders ve uygulamalarını eÄŸitim fakültesinden alırlar ve bunları da baÅŸarı ile tamamlayan öÄŸrencilere o alanın adını anadal, eÄŸitimi de yandal olarak belirten lisans diploması verilir.
​
Lisans kademesini tamamlayan öÄŸrenciler ilgili enstitüye baÄŸlı bir enstitü anabilim dalı olarak yürütülen tezsiz yüksek lisans kademesine doÄŸrudan geçirilirler. Lisansüstü kademede iki yarıyıla eÅŸdeÄŸer bir süre içinde mezuniyet için öngörülen tüm koÅŸullan tamamlayan öÄŸrencilere ilgili alan öÄŸretmenliÄŸinin adını taşıyan yüksek lisans diploması verilir.
​
Doktora
Doktora, “lisansa dayalı en az altı veya eczacılık veya fen fakültesi mezunlarınca SaÄŸlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nca düzenlenen esaslara göre bir laboratuvar dalında kazanılan uzmanlığa dayalı en az dört yarıyıllık programı kapsayan ve orijinal (özgün) bir araÅŸtırmanın sonuçlarını ortaya koymayı amaçlayan bir yükseköÄŸretimdir”.
​
Doktora programının amacı, öÄŸrenciye bağımsız araÅŸtırma yapma, bilimsel olayları geniÅŸ ve derin bir bakış açısı ile irdeleyerek yorum yapma ve yeni sentezlere ulaÅŸmak için gerekli adımları belirleme yeteneÄŸi kazandırmaktır.
​
Doktora programı, yüksek lisans derecesi olan öÄŸrenciler için toplam yirmi bir krediden az olmamak koÅŸuluyla en az yedi ders, yeterlik sınavı, tez önerisi ve tez çalışmasından oluÅŸur. Lisans derecesi ile kabul edilmiÅŸ öÄŸrenciler için de en az 42 kredilik ondört ders, yeterlik sınavı, tez önerisi ve tez çalışmasından oluÅŸur. Lisansüstü dersler, diÄŸer yükseköÄŸretim kurumlarında verilmekte olan derslerden de seçilebilir. Lisans dersleri ders yüküne ve doktora kredisine sayılmaz. Doktora programlan yurtiçi ve yurtdışı bütünleÅŸtirilmiÅŸ doktora programları biçiminde de düzenlenebilir. Yönetmelikte yer almasına karşın Türkiye’de lisanstan mezun olanların doktoraya kabul edilmesi pek uygulanmamaktadır.
​
Doktora çalışması sonunda hazırlanacak tezin, bilime yenilik getirme, yeni bir bilimsel yöntem geliÅŸtirme, bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama niteliklerinden birini yerine getirmesi gerekir.
​
Doktora programım tamamlama süresi yüksek lisans derecesi ile kabul edilenler için sekiz yarıyıl, lisans derecesi ile kabul edilenler için on yarıyıldır. Kredili derslerini baÅŸarıyla bitiren, yeterlik sınavında baÅŸarılı bulunan ve tez önerisi kabul edilen, ancak tez çalışmasını süresinde tamamlayamayan öÄŸrenciye, tezini jüri önünde savunması için en fazla dört yarıyıl ek süre verilebilir.
​
Doktora yeterlik sınavının amacı, öÄŸrencinin temel konular ve doktora çalışmasıyla ilgili konularda derinliÄŸe sahip olup olmadığının sınanmasıdır. Derslerini ve seminerini baÅŸarıyla tamamlamış olan lisansla doktoraya kabul edilen öÄŸrenci en geç yedinci, yüksek lisansla doktoraya kabul edilen öÄŸrenci en geç beÅŸinci yarıyılın sonunda doktora yeterlik sınavına girer.
​
Doktora yeterlik sınavını baÅŸarı ile tamamlayan öÄŸrenci, en geç altı ay içinde, yapacağı araÅŸtırmanın amacım, yöntemini ve çalışma planım kapsayan tez önerisinin Tez Ä°zleme Komitesi önünde sözlü olarak savunur.
​
Doktora tezinin sonuçlandırılması sürecinde; doktora öÄŸrencisi, elde ettiÄŸi sonuçları ilgili senatoca kabul edilen yazım kurallarına uygun biçimde yazmak ve tezini jüri önünde sözlü olarak savunmak zorundadır.
​
Derslerinde, yeterlik sınavında ve tez sınavında baÅŸarılı olan öÄŸrenciye, üzerinde izlemiÅŸ olduÄŸu enstitü anabilim dalındaki programın onaylanmış adı bulunan Doktora Diploması verilir. Bu diploma öÄŸretim üyeliÄŸinin temelini oluÅŸturmaktadır.
​
Türkiye’de Lisansüstü ÖÄŸretimin Örgütlenmesi
Lisans öÄŸretimi yapmakta olan bir program ya da anabilim dalının aynı zamanda lisansüstü öÄŸretime baÅŸlayabilmesi, rektörün önerisi üzerine, YükseköÄŸretim Kurulu kararlarına dayanılarak enstitülere baÄŸlı ilgili enstitü anabilim dalının kurulması ile olanaklıdır.
​
Üniversite ve fakültelerde kurulan enstitüler, birden fazla benzer ve ilgili bilim dallarında lisansüstü öÄŸretim bilimsel araÅŸtırma ve uygulama yapan birimlerdir ve yasayla kurulurlar. Enstitüler, anabilim dallarından oluÅŸur. Üniversite ve fakültelerde lisansüstü eÄŸitim bu amaçla kurulan enstitülerce düzenlenir.
​
Enstitü türleri ile kapsadıkları anabilim ve anasanat dalları ÅŸöyledir:
-
Fen Bilimleri Enstitüsü: Bir üniversitenin fen, mühendislik, mimarlık, ziraat ve orman fakültelerinin bölümleri ile fen-edebiyat fakültelerinin fen eÄŸitimi ve müzik eÄŸitimi bölümleri, teknik eÄŸitim fakültelerinin bölümlerinden oluÅŸur.
-
Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bir üniversitenin edebiyat, iktisat, iÅŸletme, iktisadi ve idari bilimler, siyasal bilimler, hukuk, ilahiyat ve güzel sanatlar fakültelerinin bölümlerinden oluÅŸur.
-
SaÄŸlık Bilimleri Enstitüsü: Bir üniversitedeki tıp, diÅŸ hekimliÄŸi, eczacılık, veteriner fakültelerinde bilim doktorası yapan anabilim dallarından oluÅŸur.
Yukarıdaki enstitülerde bir fakülte bölüm veya anabilim dalından deÄŸiÅŸik bir ad taşıyan disiplinlerarası bir enstitü anabilim dalı kurulabilir.
​
Bu enstitülerde, fakültenin bölüm baÅŸkanları aynı zamanda baÅŸkanı oldukları bölümle aynı adı taşıyan enstitü anabilim dalının da baÅŸkanıdırlar.
​
Lisansüstü öÄŸretimin düzenlenmesinden, denetiminden YÖK ve Üniversitelerarası Kurul sorumludur.
