top of page
1960-80 yıllarında Din EÄŸitimi

Esra OÄŸul'un Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanlığında Kur’an Kursları-Toplumsal Boyut adlı Y.Lisans Tezi.nden (Osmangazi Ünv:2017) kısaltılarak alınmıştır.

Kur’an Kursları (1960-1980)

27 Mayıs 1960 tarihinde meydana gelen askeri ihtilal döneminde de bu artış devam etmiÅŸtir. 1965 yılında Adalet Partisi (AP) iktidarı dönemi baÅŸlayıp, 12 Mart 1971 tarihinde muhtıra nedeniyle hükümetin istifa ettiÄŸi yıla kadar Kur5an kursu sayısı 7865’ya ulaÅŸmış, 1979 yılında kurs sayısı 1538 olmuÅŸtur. 

KK1.png

 

Kur’an kurslarına isteyen ortaokul ile lise öÄŸrencilerinin ve yetiÅŸkinlerin de katılabilmesi konusu ilk defa 1963 yılında gündeme gelmiÅŸtir. Hazırlanan bu raporda tekamül kursları baÅŸlığı altında farklı kararların alınması, din hizmetleri personeline yönelik kurslar ile yaygın eÄŸitim amaçlı Kur’an kursların ayrıldığını çok açık biçimde göstermektedir. Bu kararlar doÄŸrultusunda Kur’an kursları, din görevlilerinin yetiÅŸtirildiÄŸi bir merkez olmaktan çıkarılmış, yaygın din eÄŸitimi kurumlarına dönüÅŸtürülmüÅŸtür. Alınan kararların uygulanması ise 02.07.1965 tarihinde yayınlanan “Diyanet iÅŸleri BaÅŸkanlığı KuruluÅŸ ve Görevleri Hakkında Kanun” ve ardından da 17.10.1971 tarihinde yayınlanan “DÄ°B Kur’an Kursları YönetmeliÄŸi”nin hazırlanmasından sonra mümkün olmuÅŸtur. 

​

Milli EÄŸitim Bakanlığı ile ortak hazırlanan yönetmeliÄŸe göre Kur’an kurslarının amacı “Kur’an’ın usulüne uygun okunmasını öÄŸretmek, ezberletmek, meallerini okutmak, ibadetlerle ilgili dua metin ve anlamlarını öÄŸretmenin yanı sıra Ä°slam’ın inanç, ibadet ve ahlak esasları konusunda kursiyerleri aydınlatmak” olarak belirtilmiÅŸtir.

mustafa-ocal.jpg

Prof. Dr.Mustafa Öcal'ın Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din EÄŸitimi (Dergâh: 2017) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.

(1971) Atatürk Üniversitesi Ä°slami Ä°limler Fakültesi

Dinî yükseköÄŸretim yaptırmak üzere açılan kurumlardan bir diÄŸeri de Erzurum’da Atatürk Üniversitesi’ne baÄŸlı olarak açılması kararlaÅŸtırılan Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi’dir. ÖÄŸretim süresi 5 yıl olarak belirlenen Fakülte 1971-1972 öÄŸretim yılında öÄŸretime baÅŸlamıştır. 

​

Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi o dönemdeki mevzuat gereÄŸi lise mezunu gençleri öÄŸrenci olarak almak durumunda idi. Ancak Üniversitenin aldığı bir karar gereÄŸi, lise çıkışlılar yanında meslek okulları ve bilhassa Ä°mam-Hatip Okulu mezunlarına %40 oranında kontenjan ayrılmıştır. Bu uygulama ile Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi, Türkiye’deki bütün üniversite ve fakülteler içerisinde Ä°mam-Hatip Okulu mezunlarına kapısını aralayan ilk fakülte olmuÅŸtur. 

​

1973’te yürürlüÄŸe giren Millî EÄŸitim Temel Kanunu ile meslek okullarının “meslek liseleri” hâline dönüÅŸtürülmesi üzerine bu fakülte de bütün orta dereceli okul mezunlarını öÄŸrenci olarak kabul etmeye baÅŸlamıştır. 

​

1982 yılına kadar aynı isim ve uyguladığı programla eÄŸitim ve öÄŸretim faaliyetlerini devam ettirmiÅŸtir. 

mustafa-ocal.jpg

Prof. Dr.Mustafa Öcal'ın Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din EÄŸitimi (Dergâh: 2017) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.

Din Bilgisi Dersleri

(1967) Lise Programlarına Din Derslerinin Yeniden Girmesi

Orta öÄŸretim kurumlarının (liselerin) programlarında, Din Bilgisi dersi -program dışı bırakıldıktan 43 yıl sonra 1967’de “isteÄŸe baÄŸlı” okunacak bir ders olarak tekrar yer alabilmiÅŸtir. 

​

1967 yılında dönemin iktidar partisine mensup bir milletvekilinin öncülüÄŸünde liselere Din Bilgisi dersi konulması için bir önerge hazırlanmıştır. Önergeyi 450 milletvekilinden oluÅŸan Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin 271’i imzalamıştır.      Bunun üzerine hükümet liselere Din Bilgisi dersleri konulmasını benimsemiÅŸtir. 1967 yılında Millî EÄŸitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu’nun aldığı bir karar ile bütün lise ve dengi okullarda Din Bilgisi derslerinin okutulacağı tamim edilmiÅŸtir.

​

Karara göre, Din Bilgisi dersleri 1967-1968 öÄŸretim yılından itibaren lise ve dengi okulların 1. ve 2. sınıflarında, Anayasanın Lâiklik prensiplerine ve “isteÄŸe baÄŸlılık” kaydına uyulmak ÅŸartıyla, “normal ders saatleri dışında” haftada 1 saat olarak okutulacaktı. Yani diÄŸer öÄŸretmenler ile dersi almayan öÄŸrenciler sabah henüz okula gelmeden veya dersler bitip okulu terk ettikten sonra Din Bilgisi öÄŸretmeni ile dersi alan öÄŸrenciler okulda ders iÅŸleyeceklerdi. Bu durum elbette ki hiç de pedagojik deÄŸildi. Âdeta bir taraftan ders konulurken diÄŸer taraftan okutulmasını engelleyici tedbirlerin alınması da ihmal edilmemiÅŸ oluyordu.

​

Liselere konulan isteÄŸe baÄŸlı Din Bilgisi dersleri, ortaokullarda olduÄŸu gibi, devam etmek isteyen öÄŸrenciler için mecburi ve sınıf geçmede müessir olacaktı. 

​

Dersi, Ä°lahiyat Fakültesi ve Yüksek Ä°slâm Enstitüsü mezunları okutacaktı. Ancak, bunların olmadıkları okullarda, yine orta okullarda olduÄŸu gibi, konuya ilgi duyacak yakın branÅŸ öÄŸretmenleri tarafından okutulacaktı.

​

1982-1983 öÄŸretim yılına kadar Din Bilgisi dersleri isteÄŸe baÄŸlı olarak okutulmaya devam edilmiÅŸtir.

​

(1973) Ahlak Dersleri

Liseler için Maneviyat Dersi Teklifi

1961 yılında toplanan “Din ile Ä°lgili EÄŸitim ve ÖÄŸretim Komitesi” tarafından hazırlanan raporda yer alan ÅŸu ifade dikkat çekmektedir:

Bütün dünyada yeni neslin maneviyat hakkında tamamen sallantıda olan bir idrak içinde kalmaları yüzünden husule gelen ve “asi gençlik” diye ÅŸikâyet edilen halleri üzerinde önemle durulacak bir keyfiyettir. Binaenaleyh öÄŸrenilen müspet ilimlerle din arasında öÄŸrencileri serbest münakaÅŸaya ve bir sentez yapmaya sevk edecek “Maneviyat” adında bir dersin (Lise son sınıfında) verilmesi lüzumludur. Ä°ÅŸte Ä°lahiyat Fakültesi mezunları için en verimli bir saha bu dersin öÄŸretmenliÄŸidir.

​

1961 yılında kaleme alınan raporda lise son sınıflara “Maneviyat” adlı bir ders konulması tavsiye edilmiÅŸ ama bir teklif olmaktan öteye geçememiÅŸ ve uygulamaya konul(a)mamıştır. 

​

Ä°lk ÖÄŸretime Ahlak Dersi Konulması

Aradan yıllar geçtikten sonra 1973 yılında, bu sefer bir siyasi parti tarafından ilk ve orta öÄŸretim kurumlarına “Millî Ahlâk Dersi” konulması teklif edilmiÅŸtir. 

​

Ahlâk dersleri, 1972’de kurulan Millî Selâmet Partisi (MSP) ile gündeme gelmiÅŸtir. Çünkü bu parti programında okullara “Millî Ahlâk Dersleri” konulmasından bahsediyordu. Amaç, —muhtemelen— 1961 Anayasası’nın 19. maddesi ve Lâiklik ilkesi gerekçe gösterilerek okullarda isteÄŸe baÄŸlı olarak okutulan Din Bilgisi dersini almayan veya alamayan öÄŸrencilere Ahlâk dersiyle ulaÅŸmak ve onlara Ahlâk prensiplerini öÄŸreterek benimsetmekti. Bir baÅŸka ifade ile Ahlâk dersleri Din Bilgisi dersleri için bir takviye dersi olacaktı. Onun için bu parti mensuplarınca “millî ahlâk dersi”yle hedeflenen dinî ahlâk idi. 

​

1973 yılında yapılan siyasi genel seçimler sonrasında 49 Milletvekili ve 3 Senatörle ilk defa TBMM’ye giren MSP, dönemin en büyük partisi olan CHP’nin genel baÅŸkam Bülent Ecevit’in baÅŸbakanlığında 1974 yılı başında kurulan hükümetin koalisyon ortağı olmuÅŸtu. Hazırlanan koalisyon protokolünde Ahlâk derslerine de yer verilmiÅŸti. Ancak, “Millî Ahlâk Dersi” olarak deÄŸil, yalnızca “Ahlâk Dersi” olarak... Neticede CHP+MSP koalisyon hükümeti tarafından 1974-1975 öÄŸretim yılından itibaren okullarda Ahlâk derslerinin okutulması benimsendi. 

​

Ancak müfredatına bakıldığında bu ders, dinî nitelikli bir Ahlâk dersi olmaktan ziyade, sosyal ve felsefi konularıyla dikkat çekiyordu. 

​

Ahlâk dersleri, ilkokulların 4. ve 5. sınıfları ile ortaokulların her üç sınıfında ve liselerin ise 1 ve 2. sınıflarında olmak üzere toplam 7 yıl boyunca “zorunlu” olarak okutulacaktı. 

​

Ahlak Dersi Okutacak ÖÄŸretmenler

Ahlâk derslerinin okutulmasının kabulünden sonra, dersin hangi branÅŸ öÄŸretmenleri tarafından okutulacağı meselesi gündeme geldi. Çünkü o tarihe kadar, Ahlâk dersleri okul programlarında yer almadığı için bu alana mahsus öÄŸretmen yetiÅŸtiren herhangi bir yüksek öÄŸretim kurumu da yoktu. Konuya MSP açısından bakıldığında, bu siyasi parti dersin muhtevasını Millî (dini) Ahlâk olarak düÅŸündüÄŸü için öÄŸretmenleri de Ä°lahiyat Fakültesi ile Yüksek Ä°slâm Enstitüsü mezunları olmalıydı... Ancak Cumhuriyet Halk Partisi’nin bir milletvekili olan dönemin Millî EÄŸitim Bakanı Mustafa ÜstündaÄŸ’ın onayı ile yayımlanan Talim ve Terbiye Kurulu Kararına göre Ahlâk derslerim okutacak öÄŸretmenler ÅŸöyle belirlenmiÅŸti:

Ä°lkokul 4. ve 5. sınıflarda sınıf öÄŸretmenleri veya mümkün olduÄŸu takdirde okul yöneticilerince; ortaokullarla lise ve dengi okullarda ise, okul müdürleri tarafından görevlendirilecek öÄŸretmenlerce okutulacaktı. 

​

Okul müdürleri ise sırasıyla; Felsefe, Ä°lköÄŸretmen Okulu Meslek Dersleri, Sosyal Bilgiler, Din Bilgisi, Tarih, Türkçe, Edebiyat öÄŸretmenlerine ve okul yöneticilerine öncelik tanıyacaktı. Derslerin bu yolla kapatılamaması hâlinde açık kalan dersler diÄŸer öÄŸretmenlere de verilebilecekti.  Bu konudaki karar okul müdürlerinin takdirine bırakılmıştı. 

​

1975 yılında CHP+MSP koalisyonu istifa etti. Yerine, 31 Mart 1975’te kurulan Adalet Partisi+Milli Selâmet Partisi+Cumhuriyetçi Güven Partisi+Milliyetçi Hareket Partisi (AP+MSP+CGP+MHP) dörtlü koalisyon hükümeti kuruldu. Bu hükümet döneminde Ahlâk dersleri programa yeniden gözden geçirilmiÅŸtir. Ayrıca, Ahlâk derslerinde okutulmak üzere yazılacak “Yardımcı Ders Kitapları” ile ilgili ÅŸartname Talim ve Terbiye Kurulu tarafından benimsenerek yürürlüÄŸe konulmuÅŸtur.  Aradan üç ay gibi kısa bir süre geçtikten sonra ise, ilkokul, ortaokul ve liseler için yazılan Ahlâk Dersi kitapları “Yardımcı Ders Kitabı” olarak okullara duyurulmuÅŸtur. 

​

Keza, bu hükümet döneminde Ahlâk derslerini okutacak öÄŸretmenler sıralamasında bir deÄŸiÅŸiklik yapılmıştır. Buna göre, ilkokul 4. ve 5. sınıflarda Ahlâk derslerini yine sınıf öÄŸretmenleri veya okul müdürleri okutacaklardı. Ancak ortaokul ile liselerde, öncelikle Ä°lâhiyat Fakültesi, Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi ve Yüksek Ä°slâm Enstitüsü mezunu öÄŸretmenler tarafından okutulacaktı. Ancak bu öÄŸretmenlerin bulunmadığı veya sayıca yeterli olmadığı okullarda sırasıyla yukarıda sayılan öÄŸretmenler okutabileceklerdi. 

​

Bu dönemde görülen bir baÅŸka geliÅŸme de Din Bilgisi dersi gibi 1976-1977 öÄŸretim yılından itibaren lise 3. sınıflarda da Ahlâk derslerinin okutulmaya baÅŸlanmasıdır.6 Hazırlanan lise 3. sınıf müfredat programı da yeniden gözden geçirilen ortaokul ve lise 1. ve 2. sınıf programları ile birlikte yayımlanmıştır.

Kültür Sayfası

bottom of page